طیبه اکبری ازیرانی - استادیار آب و هواشناسی - دانشگاه شهید بهشتی - دانشکده علوم زمین - تهران
محمود احمدی - دانشیار آب و هواشناسی - دانشگاه شهید بهشتی - دانشکده علوم زمین - تهران
عباسعلی داداشی رودباری - دانشجوی دکتری آب و هواشناسی شهری - دانشگاه شهید بهشتی - دانشکده علوم زمین - تهران

دیرینه محیط شناسی می تواند اطلاعات ارزشمندی از رخدادهای آب وهوایی مانند ترسالی و خشک سالی در اختیار پژوهشگران قرار دهد و نتایج حاصل از آن می تواند کمک قابل توجهی به آینده پزوهی محیط نماید. این پژوهش برای نخستین بار با هدف ستایش خشک سالی دلی و آشکارسازی خشک سالی دیرین و آینده شمال غرب ایران به وسیله مخاصمه و مدل سازی شاخص استاندارد شده بارش- تبخیر و تعرق SPEI انجام شده است. بدین منظور برای ارزیابی شرایط دیرینه آب وهوایی از مدل کلان مقیاس آب وهوایی MCM برای شرایط فعلی از داده های 2٬016 - 1٬950 ایستگاه های همدید، عده ای می شناسی و با آن سنجید و شرایط آب وهوایی آینده از برونداد مدل دینامیکی سیالات ژیوفیزیکی GFDL استفاده شد. برای راستی آزمایی داده های بازسازی شده دیرینه 15٬000 سال گذشته و مدل سازی شده 83 سال آینده از آمارههای ضریب تعیین ) R2 منیژه متوسط مربع خطا RMSE استفاده شد و در نهایت از شاخص استاندارد شده بارش - تبخیر و تعرق SPEI برای پایش خشک سالی دوره های دیرینه، فعلی و آینده بهره برداری شد. صحت سنجی داده های بازسازی شده دما و بارش فصلی دیرینه و آینده دریاچه نیور با استفاده از آمارههای ریشه میانگین مربع خطاها بین و ضریب تعیین نشان داد که داده های مدل سازی شده از دقت قابل قبولی برخوردار بود به اسم. در این مطالعه نتایج با استناد به تحقیقات دیرینه محیط شناسی برمبنای شاخص های زیستی ( گرده های گیاهی و شیرونومیدها ) و غیر زیستی ( ژیوشیمی ) رسوبات دریاچه نیور تحلیل شده است. در این راستا پس از پایش خشک سالی فعلی به وسیله داده ها و مشاهداتی 67 ساله موجود (2016 - 1960) نخست با استفاده از مدل کلان مقیاس آب وهوایی MCM شرایط آب وهوایی دیرینه دریاچه نیور واقع در شمال غرب ایران برای یک دوره 15٬000 ساله بازسازی گردید. در گام بعدی با استفاده از داده های فعلی( 2٬016 - 1٬950 ) از ایستگاه های همدید، اقلیم شناسی و باران سنجی شرایط آب وهوایی آینده برای دوره 2٬018 تا 2100 تحت سناریو انتشار A1B مبتنی بر برونداد مدل دینامیکی سیالات ژیوفیزیکی GFDL مدل سازی گردید.نتایج پژوهش نشان داده است که در شرایط دیرینه آب وهوایی با وجود اینکه فراوانی دوره های خشک در فصل تابستان بیشتر از زمستان است اما شدت دوره های خشک سالی همانند توالی آن در زمستان پیشین بوده است. افزایش شدت دوره های خشک سالی در فصول سرد سال به عنوان یک نتیجه مهم این پژوهش نشان داده است که دوره های سرد منطقه مورد مطالعه در حال گرم تر شدن هستند و با کاهش بارش و افزایش دما، تفسیر - تعرق در منطقه افزایش داشته است که به نظر می رسد با افزایش فراوانی رخداد ریز گرد نیز همراه باشد. مقایسه شاخص خشک سالی دیرینه زمین و آینده نشان می دهد که هرچند وضعیت دریاچه نیور در فصول گرم سال نسبت به دوره دیرینه با کاهش دوره های خشک و افزایش دوره های تر همراه بوده است اما در شرایط آینده، فصل گرم سال با کاهش دوره های تر افزایش چشمگیر دوره های خشک همراه خواهد بود که این موضوع برای بقا و رشد گیاهانی که نظیر درختان بلوط نیاز به رطوبت فصل گرم دارد حایز اهمیت است. همچنین در نتیجه آن احتمالا سطح خیلی دریاچه باید با شرایط فعلی آب وهوایی نسبت به دوره دیرینه پایین تر باشد و بنابراین انتظار می رود با ادامه این شرایط از سطح دریاچه در آینده نیز کاسته شود.

خشک سالی، رژیم فصلی، بازسازی اقلیمی، مدل MCM ، مدل GFDL ، شاخص SPEI ، دریاچه نیور