پرویز حقیقت جو
عبدالکریم بهنیا - عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی آب، دانشگاه شهید چمران اهواز

کمبود آب یکی از موانع موجود در راه توسعه کشاورزی و به تبع آن توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می باشد. این کمبود معمولاً در مناطق خشک و نیمه خشک معمولاً به شکل خشکسالی ظاهر می شود و هستی انسان ها را به خطر می اندازد و باعث زیان های اجتماعی ، اقتصادی و زیست محیطی می گردد. تعاریف مختلفی برای خشکسالی ارائه شده است بعنوان مثال خشکسالی عبارتست از کمبود بارش در دوره ای بلند مدت به نحوی که باعث کمبود رطوبت در خاک و سبب کاهش آبهای جاری شود و بدین طریق فعالیت های انسانی و حیات گیاهی و جانوری را بر هم زند ( 5 ) . خشکسالی یکی از بلایای طبیعی می باشد که خسارات زیادی بر زندگی انسان و اکوسیستمهای طبیعی وارد می آورد ( 5 ) . خشکسالی دوره ای است که بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت کمتر باشد. خشکسالی عبارت از یک دوره ی پیوسته و پایدار ( از چند ماه تا چندین سال ) است که در این دوره مقدار آب موجود در منابع آبی منطقه به حد قابل توجهی کاهش یافته و دچار کمبودمی شود ( 7 ). یکی از جامع ترین تعریف ها در مورد خشکسالی تعریفی است که آقای پالم در مورد خشکسالی ارائه کرده است ، بر اساس این تعریف خشکسالی کاهش مستمر و غیر طبیعی رطوبت می باشد. در این تعریف واژه مستمر به تداوم حالت کمبود آب و کلمه غیر طبیعی به انحراف شاخص مورد نظر از شرایط طبیعی یا میانگین اطلاق می شود ( 5 ) . درمقیاس کلی خشکسالی به صورت زیرطبقه بندی می شود : خشکسالی هواشناسی-خشکسالی هیدرولوژی- خشکسالی کشاورزی خشکسالی هواشناسی دلالت بر کاهش بارندگی در طول یک دوره ی زمانی است ، خشکسالی هیدرولوژی وقتی رخ می دهد که جریان آب رودخانه کاهش یابد و یا قطع شود، و منظور از خشکسالی کشاورزی عدم کفایت رطوبت خاک برای رشد گیاهان است. بطور کلی یکی از مناطق کشور که با مشکل خشکسالی مواجه است منطقه سیستان واقع در شرق کشورمان است که وسعت آن 15195 کیلومتر مربع و اراضی قابل کشت آن (در صورت وجود جریان آب در رودخانه هیرمند) 1400 کیلومترمربع یا 140 هزار هکتار می باشد. رودخانه مرزی هیرمند تنها منبع تأمین آب در منطقه و در واقع شاهرگ حیاتی آن است زیرا با توجه به مقدار کم بارندگی سالانه منطقه که طبق آمار 46 سال اخیر ( 2004-1959) ، بطور متوسط 6/60 میلی متر است ( 1) اقلیم حاکم بر منطقه « خیلی خشک » یا « فراخشک» می باشد و بنابراین وابستگی زیادی به جریان آب رودخانه هیرمند در ناحیه وجود دارد.

رودخانه های مرزی ، هیرمند