محمد رضایی - استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا
فایزه بالایی - دانشجوی دکتری پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی و مدرس گروه معارف دانشگاه بوعلی سینا

از نخستین سال های تاریخ مکتوب، مباحث عرفانی، یکی از دغدغه های اصلی عارفان بیان مقامات و منازل عرفانی بوده است. دو رویکرد اساسی در نگارش مقامات و منازل عرفانی وجود داشته است. یک رویکرد، بیان مقامات و منازل به شیوه مرسوم در قالب کتابی عرفانی و به صورت شمارگان منازل و مقامات سلوکی است، رویکرد دیگر بیان مقامات و منازل در بخشی از یک کتاب و به صورت استطرادی برای مباحث اصلی است. باباطاهر عریان در مجموعه اشعار خویش درصدد نیست تا به بیان مقامات و منازل عرفانی بپردازد. اما در ابیاتی به مقامات عرفانی اشاره می کند. در حقیقت باباطاهر عریان به بیان تصنعی و تاملی مقامات عرفانی نمی پردازد، بلکه سفرنامه ای از مقامات و مراتبی که خود در این سیر و سلوک طی کرده است، ارایه می دهد. مقاله حاضر می کوشد سه مقام از مقامات عرفانی را با ابیات باباطاهر عریان تطبیق دهد. این سه مقام عبارتند از رضا، حضور و توحید. در مقام رضا به روح اصلی این مقام یعنی پسند سالک از خداوند و قضا و قدر وی اشاره می کند. در مقام حضور به روح ساری و جاری توجه و مشاهده معبود توجه می کند و در مقام توحید، در ابیاتی به مفهوم و مضمون وحدت شخصی عرفاء تاکید می کند.

مقامات عرفانی، سیر و سلوک، رضا، حضور، توحید، باباطاهر