ندا تابع بردبار - کارشناس ارشد معماری، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران،
مزین دهباشی شریف - استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران،

مجتمع مسکونی، حاصل تحولات عظیم در فرآیند اسکان بشر در شهرهاست، که امروزه با پایین آمدن بعد خانوار به فرم غالب مسکن شهری تبدیل شده است. یکی از برجسته ترین تحفه های این ساختمان ها، حذف کامل حیاط از ساختار فضایی خانه (واحد آپارتمانی) است. در معماری این بناها، فضاهای خانه محدود به فضای بسته بوده و تمام فعالیت های خانواده درون محیط ایزوله ساختمان قرار گرفته است. این موضوع، که در پی غفلت طراحان از نیازهای روانی ساکنین و توجه اقتصادی به مساله سکونت پدید آمده؛ باعث کمرنگ شدن نقش خانه در هویت بخشی انسان و تنزل معنای آن در حد سرپناهی صرف گشته، تاجایی که کیفیت سکونت در این خانه ها در پایین ترین مرتبه خود قرار گرفته است. تامین این کیفیت، راه حلی جز بازگرداندن حیاط به بطن معماری خانه ندارد. فضایی که در معماری گذشته به مانند گوهری در قلب بنا، حیات فضاهای بسته را متاثر از خویش نموده و بخش عمده ای از سکونت را تحقق می بخشد؛ بطوریکه برترین فضای خانه و اصیل ترین پاسخ معماری به زندگی مادی و معنوی ساکنین به حساب می آید. بنابراین، بهره گیری از این تجربه ارزنده می تواند مدخلی برای بازآفرینی حیاط در ساختار فضایی واحدهای مسکونی معاصر باشد. بر این اساس، با هدف خلق فضایی باهویت و پاسخگو به خواهش های روانی افراد ساکن در مجتمع مسکونی، پس از تشریح مفهوم حیاط و تبیین جایگاه و ضروت حضور آن در معماری به بررسی ویژگی های کیفی این فضا در خانه های سنتی ایران پرداخته شده؛ تا با باززنده سازی این کیفیت ها، قدر حقیقی حیاط را به آن بازگردانده و ساختاری متناسب با الگوهای زیستی مردم ایران تعریف گردد. در این راستا از روش تحقیق توصیفی و منابع کتابخانه ای استفاده شده است. بر طبق نتایج تحقیق، مهمترین ویژگی های کیفی حیاط ایرانی: حرمت، وحدت، پیوند با طبیعت، خلوت، مطبوعبت و سرسبزی، بهشت گونگی و زیبایی شناخته شد. در نهایت به منظور جاری ساختن این ویژگی ها در حیاط خصوصی واحدهای مسکونی، اصولی در غالب راهبرد طراحی ارایه گردیده است.

فضای باز، مجتمع مسکونی، حیاط طبقاتی، خانه های سنتی شیراز، حیاط ایران