اسماعیل عباسی - استادیار اقلیم شناسی، پژوهشکده خلیج فارس، دانشگاه خلیج فارس-
مهدی خزایی - دکتری اقلیم شناسی، دانشگاه تهران

یکی از پیامدهای افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی که سالهاست نه تنها شهرهای بزرگ ما بلکه کلانشهرهای بزرگ دیگر نقاط جهان را نیز درگیر نموده است آلودگی هوا است. رخداد آلودگی هوا در هر منطقه ای تابع منابع تولید آلاینده ها (عوامل انسانی) و شرایط جوی و اقلیمی آن منطقه می باشد که هدف از انجام تحقیق حاضر نیز بررسی شرایط جوی همزمان با رخداد آلودگی هوا در شهر تهران در طی یک دوره آماری 10 ساله است. داده های مورد استفاده شامل مقادیر آلاینده های مختلف جو و شاخص کیفیت هوا برای تمامی ایستگاههای واقع در مناطق 22 گانه شهر تهران و پارامترهای میانگین فشار تراز دریا، جهت و سرعت باد و دمای ترازهای 1000 تا 850 هکتوپاسکال با کیفیت مکانی 0.1 درجه می باشد. در طی دوره آماری مورد بررسی هشت مورد آلودگی هوا در شهر تهران با کیفیت بسیار ناسالم و خطرناک گزارش شده است که نتایج نشان داد در زمان رخداد این آلودگی ها یک زبانه واچرخندی با جهت شمال شرق – جنوب غرب و در تعدادی موارد با جهت شمال غرب – جنوب شرق سبب ریزش هوا بر روی منطقه مورد مطالعه شده است که این امر همراه با سرعت های پایین باد که در بعضی موارد به کمتر از یک متر بر ثانیه رسیده است، موجب تجمع آلاینده ها در ترازهای زیرین جو و عدم تلاطم جو منطقه مورد مطالعه شده است. تمامی موارد گزارش شده مربوط به دو فصل بهار و تابستان بوده که بررسی نقشه های دما نشان داد در این فصل ها هیچگونه وارونگی دما در جو منطقه مورد مطالعه رخ نداده است. همینطور در دو طبقه مورد بررسی از نظر کیفیت هوا (ناسالم و خطرناک) اختلاف چشمگیری بین الگوهای واچرخندی و دیگر متغیرهای جوی وجود نداشته و در این دو طبقه عامل اصلی نزول شاخص کیفیت هوا از بسیار ناسالم به خطرناک، میزان تولید آلاینده های منتشر شده در جو می باشد.

آلودگی هوا، شاخص کیفیت هوا، وارونگی دما، واچرخند، شهر تهران