تحلیل توصیفی و انتقادی ادبیات داستانی جنگ در ایران

در ایران، چرایی نوشتن از جنگ، موجب چگونگی نوشتن درباره آن شده است و بنابر نگاهی که نویسندگان به موضوع و پیامدهای آن داشتند، رویکردهای متفاوتی در داستان نویسی جنگ پدید آمد. ازجمله: داستان های ارزش محور؛ جامعه محور؛ انتقاد محور و انسان محور. مسیله اصلی این مقاله، تحلیل توصیفی و انتقادی این رویکردها و به دست دادن ویژگی های عمده آن است. در رویکرد ارزش محور ستایش از پایداری، مقاومت و دفاع از میهن در مرکز توجه نویسندگان بوده است. این رویکرد، بار ادبیات انقلاب اسلامی را نیز بر دوش گرفته، در پیوند با باورهای آیینی، بیانگر جهان بینی دینی و انقلابی شده است. شخصیت های داستان های ارزش محور علاوه بر دغدغه ملیت و وطن، دغدغه دین دارند؛ این رویکرد با حوادث صدر اسلام و عاشورا ی امام حسین(ع) پیوند می خورد و از آن تاثیر می پذیرد. مطلق بودن شخصیت ها، از ویژگی های بارز اغلب این داستان ها است. فضای داستان ها ی این رویکرد تک صدا و ایدیولوژیک است. بسیاری از داستان های ارزش محور در نظام پیرنگ از الگوهای مشابه استفاده می کنند و یک ماجرا در داستان های مختلف تکرار می شود. در رویکرد جامعه محور به بازتاب مصایب جنگ و جنبه های منفی و تاثیر تخریب های آن بر زندگی مردم و جامعه پرداخته شده است. مسایل جانبی و اجتماعی جنگ و تصویر ویرانگرانه آن در این رویکرد بارزتر است و در آن اثر جنگ بر آن دسته از مردمان شهرها و روستاهایی که بنیاد خانواده و روابط اجتماعی شان دگرگون شده بررسی می شود. در رویکرد انتقاد محور نویسندگان به رد یا تشکیک در جنگ و انتقاد از آن می پردازند. نوع نگاه نویسندگان این رویکرد به جنگ بدبینانه است و اغلب به جنگ شهرها نظر دارند. در رویکرد انسان محور نیز توجه به ارزش های والای انسانی مطرح است و به انسان در جنگ و انسان برآمده از آن پرداخته می شود.

کلیدواژه ها:

ادبیات داستانی ، داستان جنگ ، تحول درونمایه