شیوا قلعه نویی - دانشجوی دکتری بوم شناسی زراعی، گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
علیرضا کوچکی - استاد گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
محمدتقی ناصری پوریزدی - استادیار گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
محسن جهان - دانشیار گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

به منظور ارزیابی نسبت های مختلف دو گیاه کنجد و لوبیا در کشت های مخلوط جایگزینی و افزایشی در دو سیستم کشت درهم و ردیفی، آزمایشی در دو سال زراعی 93-1392 و 92-1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، انجام شد. این آزمایش با استفاده از طرح کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. روش کاشت شامل: کشت به صورت ردیفی و کشت درهم به عنوان عامل اصلی و ترکیب های مختلف کشت مخلوط شامل: کشت خالص لوبیا (100b)، کشت خالص کنجد(100s)، 25% کنجد - 75% لوبیا (25s75b)، 50% کنجد- 50% لوبیا (50s50b)، 75% کنجد -25% لوبیا (75s25b)، 100% کنجد-10% لوبیا (s10b100)، 100% کنجد- 20% لوبیا (100s20b)، 100% کنجد - 30% لوبیا (100s30b)، 10% کنجد - 100% لوبیا (10s100b)، 20% کنجد - 100% لوبیا (20s100b)، 30% کنجد - 100% لوبیا (30s100b) به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شد. در پایان فصل رشد صفات وزن هزار دانه، تعداد کپسول یا غلاف در بوته، تعداد بذر در کپسول یا غلاف، عملکرد بیولوژیک، عملکرد اقتصادی و شاخص برداشت ثبت شدند. نتایج حاصل از آزمایش نشان داد که در هر دو گیاه کنجد و لوبیا، ترکیب کشت مخلوط دارای تاثیر معنی داری روی تمامی صفات مورد مطالعه داشت. به طو ری که در تیمارهای 50s50b،25s75b و 75s25b وزن هزار دانه، تعداد کپسول یا غلاف در بوته، تعداد بذر در کپسول یا غلاف و شاخص برداشت بیشترین مقادیر مشاهده شد. در کنجد، صفات تعدا د دانه در بوته، عملکرد اقتصادی و شاخص برداشت و در لوبیا، صفات وزن هزار دانه، عملکرد ماده خشک و عملکرد اقتصادی، علاوهبر ترکیب کشت مخلوط، تحت تاثیر نوع کشت نیز قرار گرفتند که کشت ردیفی مقادیر بالاتری را نسبت به کشت درهم نشان داد. نتایج مربوط به نسبت برابری زمین ن شان داد که نسبت جزیی برابری زمین کنجد و لوبیا در کشت ردیفی بیشتر از کشت درهم بود. علاوه بر این نسبت جزیی برابری زمین کشت مخلوط های جایگزینی بیشتر از کشت های مخلوط افزایشی بود. همچنین در تمامی تیمارهای آزمایش، نسبت برابری زمین کل، بیشتر از یک بود و بیشترین مقادیر در تیمارهای 100s30b، 75s25b، 30s100b، 50s50b، 25s75b و 10s100b (به ترتیب 1/22، 1/19، 1/15، 1/15 و 1/14) مشاهده شد. استفاده بهتر از منابع در نتیجه کشت مخلوط را می توان از دلایل این امر دانست. نتایج نشان داد که حضور لوبیا تاثیرات مثبتی را بر کنجد داشت که احتمالا خاصیت تثبیت کنندگی نیتروژن توسط ریشه های لوبیا می تواند یکی از دلایل اصلی این امر باشد.

چند کشتی، شاخص برداشت، عملکرد اقتصادی، نسبت برابری زمین