فاطمه حکیما - دانشجوی دکتری ادبیات فارسی، گرایش ادبیات عرفانی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)

توجه مستمر به مقوله توحید ، وحدت در آثار همه ادبای دیده می شود. کم تر دفتر شعر و ادبی است که با توحیدیه ای زیبا یا نعت باری تعالی، آغاز نشده باشد. آنچه مطمح نظر است؛ بررسی جایگاه توحید در عرفان اسلامی با تکیه بر آرای سنایی غزنوی است. توحید بنیان مباحث عرفانی است. قلمرو پژوهش حاضر حدیقه الحقیقه و دیوان سنایی غزنوی است. توجه به واژه وحدت ، توحید و واکاوی و موشکافی در باره آن، باب های دریافتی بسیاری را برای پژوهشگران می گشاید. بر این اساس، ابیاتی که درباره وحدت سروده شده در قلمرو پژوهش مذکور، استخراج گردید و با توجه به شروح و دیگر ابیات سنایی و کتاب های عرفانی تحلیل های لازم اجرا شد. سنایی وحدت را عالم یکرنگی می داند. در آن عالم همه در یکدیگر غرقند. وحدت عالمی است نامتناهی، سلوک در آن ادامه دارد و پایان ناپذیر است. در عالم وحدت،آخرین حد نزدیک شدن مخلوق به خالق، جایگاه انسان کامل؛ حضرت محمد (ص) است. باقی اولیا و انبیا ریزه خور خوان رسول خدا هستند و از فیوضات ایشان بهره می گیرند. سنایی غزنوی راه های دستیابی به وحدت را تجرید، تفرید و یاری گرفتن از عقل معرفی کرده است. عقل در لسان عرفا معانی مختلف دارد؛ گاه، رساننده به پشت در الهی است و یا وجود مبارک رسول الله (ص) است و گاه از آن عقیله یاد می کنند. عقلی که عقیله و راهبند است؛ در دامان شریعت تربیت نشده است. عقلی که سالک را که تا پشت درگاه وحدت رساند، عقل متکحل نشده به نور معرفت است . گاهی نیز، عقل به معنای اولین مخلوق، وجود حضرت رسول الله انسان کامل و تجلی الله درخلق است.

سنایی غزنوی، توحید، عالم یکرنگی، حضرت محمد (ص) ، تجرید و تفرید