علی شفیعی - مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی و عضو هییت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛ دانشجوی دکتری فقه و مبانی

موضوع شناسی و نقش آن در دستگاه اجتهاد و فقاهت موضوعی است که در این چند دهه بیش از پیش مورد توجه اصحاب اندیشه و کسانی که دغدغه کارآمدتر کردن فقه را دارند قرار گرفته است. نگارنده گمان می کند کم توجهی به موضوع شناسی فقهی و تقلیل جایگاه آن در عملیات استنباط علل متعددی دارد که یکی از آن ها حاکمیت رویکرد افتراضی به فقه است. فقه افتراضی که با کمی تسامح می توان آن را فقه در خلاء نیز نام نهاد محصول فاصله گرفتن فقه و فقیهان از واقعیت های اجتماعی و چالش های عینی مکلفان است. این فقه که به تعبیر برخی صاحب نظران محصول طرد فقیهان از حکومت و حاشیه نشینی ایشان است در طول حیات خویش حضوری فعال در متد فهم فقیهان پیدا کرد. در فقه افتراضی فقیه چون از یک سو و به عنوان یک امر عینی و واقعی واقف است که نمی تواند به فهم و تحلیل همه موضوعات مبتلا به انسانی بپردازد چرا که از نهادهای اجتماعی که ابزاری برای فهم درست اند فاصله گرفته است و از دیگر سو خود را اخلاقا موظف به تبیین رفتاری مکلفان می داند لذا وجه الجمع را در وانهادن امر مهمی هم چون موضوع شناسی دیده است و به این نکته تن داده است که اولا: موضوع شناسی ماهیتی غیر فقهی دارد و ثانیا: دخالت مهمی هم در استنباط ندارد

فقه افتراضی؛ فقه واقعی؛ فقه التوقع؛ موضوع شناسی؛ حکم شناسی