ناصر علی منصوریان - دانشیار حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبایی
محمد علیپور - کارشناسی ارشد حقوق بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی

از جمله موضوعات مهمی که در اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری ذکر شده است دعوای متقابل است. این موضوع از زمان دیوان دایمی بین المللی دادگستری و بعد در دیوان بین المللی دادگستری همواره دراساسنامه پیش بینی شده و اکنون در ماده 80 آیین دادرسی دیوان درج شده است؛ اما باوجود تمام تجدیدنظرها و اصلاحاتی که بر اساسنامه دیوان انجام شده است، سوالات و ابهامات مهمی درباره این ماده مطرح شده است. چراکه ماده مزبور برای اینکه دعوایی واجد خصیصه تقابل شود، صرفا به بیان دو شرط در ارتباط مستقیم با دعوای اصلی بودن و در صلاحیت بودن اکتفا کرده است. این ماده متعرضآن نشده است که تحت چه اوضاع و احوالی دو شرط مذکور رعایت شده تلقی میشوند؛ اما دیوان از مجرای رویه خود به این سوال پاسخ گفته و ملاکهای احراز دعوای متقابل را تبیین نموده است. در رویه دیوان برای احراز ملاک اول به اشتراکات حقوقی، واقعیات موجود، اهداف حقوقی و برای احراز ملاک دوم به چگونگی واکنش خوانده دعوای متقابل توجه شده است. لذا دیوان در پرتو رویه خود به خوبی توانسته است این خلاء حقوقی را پر و ابهامات را مرتفع سازد. هدف این مقاله آن است که تحولات موضوع در رویه قضایی بین المللی در پرتو آرای دیوان بین المللی دادگستری بیشتر شناخته شود.

دیوان بین المللی دادگستری،آیین دادرسی، دعوای متقابل، شرط درصلاحیت بودن ، شرط وجود ارتباط مستقیم