سجاد طلایی - دانشجوی سابق کارشناسی ارشددانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس
حمید دهقانی - دانشیار گروه اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس
بهروز واعظی - مربی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یاسوج، ایران

در اغلب آزمایشهای مقایسه رقمها، اثر متقابل ژنوتیپ × محیط پیچیده است و اثرگذاری ژنوتیپی و محیطی جداپذیر نیستند. مدل ضربپذیر تغییریافته یک ابزار تحلیلی توانمند برای جداپذیری اثرگذاری ژنوتیپی از اثرگذاری محیطی، جداپذیری اثرگذاری محیطی از اثرگذاری ژنوتیپی و جداسازی کامل را فراهم میکند. در این بررسی ده رگه (لاین) امیدبخش خلر (.L sativus Lathyrus (به همراه توده بومی نقده (به عنوان شاهد) در ایستگاههای گچساران، کوهدشت لرستان و ایلام برای مدت چهار سال زراعی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار تصادفی بهکلی متفاوت ارزیابی شد. صفت عملکرد دانه با استفاده از مدل SHMM تجزیه وتحلیل شد. با استفاده از تجزیه خوشهای بر پایه معیار فاصله اقلیدسی، درنهایت چهار گروه از محیطها تعیین شد که سه سال اول ایستگاه گچساران، سال اول ایستگاه ایلام و همچنین دو سال آخر کوهدشت لرستان در یک خوشه، دو سال اول کوهدشت لرستان در یک خوشه جداگانه، دو سال آخر ایلام و سال آخر گچساران نیز در یک خوشه قرار گرفتند. همچنین سال دوم ایلام در یک خوشه جداگانه قرار گرفت. در هرکدام از این خوشهها، ژنوتیپها اثرگذاری متقاطع با هم نشان نداده و است. درنهایت نتایج مدل SHMM با استفاده از روش نگارهای (گرافیکی) GGEbiplot نیز تایید 1 برازش کافی داشته مدل SHMM شد. نتایج نشان داد در گچساران اثر متقابل متقاطع کمتری در طی سالهای مختلف بین ژنوتیپها وجود داشت. همچنین در ایلام بیشترین اثر متقابل متقاطع در سالهای انجام پژوهش مشاهده شد.

اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، اثر متقابل متقاطع، تجزیه خوشه ای، مدل ضرب پذیر تغییریافته