مهناز کهندانی تفرشی - دکتری فلسفه تطبیقی دانشگاه شهید مطهری

یکی از موضوعات مهم در اندیشه اسلامی، بحث امتناع یا جواز اعاده معدوم است. حکمای اسلامی برخلاف برخی از متکلمان، بر محال بودن اعاده معدوم متفق اند. و مسیله اصلی در این مقاله آن است که به رغم اتفاق حکما بر امتناع اعاده، اختلاف مبنایی بین حکمت سینوی وحکمت صدرایی در تحلیل این موضوع چیست. در حل این مسیله باید متذکر شد که اساس و محور در بحث اعاده معدوم نمی توان بنابر حکمت مشاء تفسیر مناسبی ارایه داد، همان طور که شیخ الرییس نتوانست تشخیص موضوع در حرکت جوهری را تحلیل کند و به نفی آن رای داد. در مقابل، با طرح اصالت وجود و محور قراردادن آن در تشخیص در فلسفه صدرایی معلوم می شود که به رغم تغییر کلی ماهیت، تشخیص موجود سیال و متحرک حفظ می شود و در صورت قطع این پیوستگی وجودی، بازگشت ماهیت به معنای اعاده امر معدوم نیست. با توجه به ارتباط موضوع با بحث حرکت جوهری و این که انعدام تنها در جهان طبیعت و در جریان حرکت قابل تصور است، جایگاه مبحث اعاده معدوم، بایستی از قسمت کلیات مباحث وجود خارج شود و در ردیف سایر مباحث حرکت و در ادامه مبحث حرکت جوهری قرار گیرد.

اعاده معدوم، تشخص، اصالت وجود، اصالت ماهیت، حرکت جوهری، ابن سینا، ملاصدرا