هوشنگ عیوضی - هیات علمی دانشکده فنی و مهندسی اراک دانشگاه علم و صنعت ایران
مهدی مختاری - رییس گروه نقشه و GIS معاونت برنامه ریزی استانداری استان مرکزی

در حال حاضر، در کشور، هر ده سال یکبار سرشماری عمومی نفوس و مسکن انجام می شود. در طی این سرشماری، هزاران نفر در سطح کشور به کار گماشته می شوند تا بتوانند در طول کوتاهترین زمان ممکن آمار دقیقی از وضعیت جمعیتی، رفاهی اجتماعی فرهنگی کشور بدست بیاید. صرفنظر از اهمیت این شبیه سازی در برنامه ریزی و سیاست کلی کشور، این عملیات در طول انجام بار سنگینی را بدوش دست اندرکاران قرار می دهد. یکی از وظایفی که معمولا در طول سالهای قبل از انجام عملیات به عهده مدیران اجرایی گزارده می شود، حوزه بندی آماری می باشد. بحث حوزه بندی، کاربردهای مختلفی در کنار مراحل مختلف در ساختار مرکز آمار و مدیریت اجرایی استانها به همراه داشته که از مهمترین آنها، توزیع یکسان منابع مورد سرشماری برای مامورین سرشماری در سطح استانها می باشد. مساله مهمی که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته موضوع منطقه بندی در فرایند آمارگیری می باشد. چه این که موضوع منطقه بندی صرفا متعلق به این سرویس نداشته و کاربردهای بسیار وسیعی در بخشهای مختلف از قبیل تقسیم بندی سیاسی بخش های اداری در سطح کشور، تخصیص خدمات شهری و غیره داشته است. ولی با این وجود هنوز هیچ راهکار قطعی برای خودکار نمودن این فرایند بدست نیامده است. در حال حاضر، علی رغم توسعه بکارگیری سیستم های GIS در شاخه های مختلف مدیریتی، هنوز این فرایند در استانداریها، ادارات منابع طبیعی، ثبت احوال، شهرداریها و تقریبا کلیه مراکزی که به نحوی در مساله تقسیم بندی درگیر هستند به صورت کاملا دستی انجام شده و تنها مزیت سیستم های GIS برای آنها، امکان استفاده از یک نقشه رقومی پایه با کارتوگرافی نسبتا مناسب می باشد. از این رو در این مقاله، راهکاری خودکار به منظور انجام هر نوع منطقه بندی روی منابع توزیع شده در سطح و گستره مکان ارایه شده است. این راهکار، بر اساس الگوریتمهای طبقه بندی نظارت نشده و با الهام از تعدادی از توابع پردازش مکانی در محیط پردازشی سیستم های اطلاعات مکانی بدست آمده است. بر این اساس می توان کاربردهای بسیار زیادی را برای این موضوع در سازمانهای مختلف متصور شد.در این مقاله، به عنوان نمونه حوزه بندی آماری شهر اراک که در سالهای قبلی به منظور آمارگیری سال 85 بر اساس روشهای دستی و الگوریتمهای ساده جمعیتی طراحی شده بود، مجددا بر اساس الگوریتم ارایه شده، انجام شده و نتایج با وضع موجود بدست آمده مقایسه و مورد ارزیابی قرار گرفته است. همچنین در پایان راهکارهایی به منظور توسعه و بهبود آن ارایه شده است.