سیده فایزه میرحسینی - دانشجوی کارشناسی ارشد بازسازی پس از سانحه، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی تهران، تهران

پس از هر سانحه ویرانگر و بیخانمان شدن عده زیادی از مردم، مراحلی برای تامین سرپناه بی خانمان ها طی می شود. این گام ها باتوجه به شدت آسیب از چند هفته تا چند ماه حتی تا چند سال به طول می انجامند که در مرحله امداد و نجات تامین سرپناه اضطراری به مدت کوتاه (چند هفته)، انتقال به اسکان موقت و نهایتا تامین مسکن دایم است. در این میان اسکان موقت که به عنوان مسکن واسطه نسبت به اسکان اضطراری مقاوم تر و فراهم کننده آسایش خاطر بیشتر تا زمان اتمام مسکن دایم است، اهمیت ویژه ای دارد. این مقاله به روند تامین مسکن موقت در ژاپن، با تاکید بر زلزله سال 1995 کوبه و زلزله بزرگ شرق ژاپن در سال 2011 پرداخته و تلاش دارد تا فرآیند تامین سرپناه وانواع آن، ویژگی های کالبدی و پیچیدگی های تامین اسکان موقت را بررسی نماید. انجام این پژوهش به روش مروری بوده و با استفاده از منابع کتابخانه ای و جستجوی پایگاه های اینترنتی به گردآوری داده پرداخته که حاصل آن اطلاعاتی منسجم از نحوه تامین مسکن موقت در ژاپن ا ست. در کوبه پس از زلزله سه نوع مسکن موقت -مسکن موقت پیش ساخته با یک اتاق، مسکن موقت پیش ساخته با دو اتاق و مسکن موقت با لوله های کاغذی- فراهم شد. مسکن موقت کاغذی علاوه بر هزینه کمتر، به لحاظ اقلیمی مناسب تر بوده و شرایط مطولب تری را برای زندگی فراهم آورد، اما استقرار این سرپناه های موقت دور از شهر و اسکان مردم بر مبنای قرعه کشی باعث از بین رفتن روابط اجتماعی و مهاجرت ساکنان به شهرهای اطراف شد و عملا ا مکان بازسازی محل کسب و کار توسط خود مردم را از ایشان سلب کرد. پس از زلزله بزرگ شرق ژاپن نیز گزینه های متنوعی با توجه به موقعیت جغرافیایی و ویژگی های هر منطقه برای مسکن انتقال مطرح و سرانجام سه نوع سرپناه توسط دولت برای مردم تامین شد. این سرپناه ها شامل مسکن های موقت پیش ساخته چوبی و فلزی، آپارتمان های خصوصی استیجاری واقامتگاه های همگانی می شد. در حالی که تامین مسکن موقت پیش ساخته به علت کمبود وقت و نیروی کار و صرف هزینه زیاد به کندی پیش می رفت، آپارتمان های استیجاری که اجاره بهای آنها توسط دولت پرداخت می شد، به علت ایجاد حس خانه در مردم، بیشتر مورد رضایت آسیب دیدگان بود.

سرپناه موقت، مسکن موقت، سرپناه انتقالی