مریم دباغیان - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند
زینب نوروزی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند

داستان عاشقانه حسن و دل اثری از محمد یحیی سیبک نیشابوری، یکی از داستان های رمزی وتمثیلی ادب فارسی است که با وجود برخورداری از ظرایف ادبی، استفاده ازآن به عنوان داستان نمادینعاشقانه برای بیان سلوک عرفانی و سیر الی الله و بررسی آن از دیدگاه روان شناسی تحلیلی یونگکم تر مورد توجه محققان و ادیبان قرار گرفته است. سیبک ساختمان مدور خویشتن یابی را به شکلیک تابلوی زیبای انسانی ترسیم می کند. او مراتب عقل در عرفان و ارتباط آن با عشق را از ابتدا تاانتهای داستان به تصویر می کشد و با گذر از مرتبه عقل جزیی در ابتدای داستان، به مرتبه عقل کلیدر پایان آن می رسد و نشان می دهد که عقل و عشق، منافاتی ندارند بلکه همراهی آن دو، نشانه تکاملاست و انسان کامل؛ ترکیبی از عقل و عشق است. بنابراین تشخص داستانی قابل توجهی دارد و همیناندیشه هاست که این منظومه را به دیدگاه یونگ و جنبه های نظریه ناخودآگاه او نزدیک و از اینزاویه قابل تحلیل می کند. این پژوهش با نگاهی عرفانی، به بررسی داستان حسن و دل از دیدگاه کهنالگوهای یونگ می پردازد. بر اساس این بررسی و تحلیل نمادهای کهن الگویی میل به جاودانگی،طلب و شوق، سفر، من، آنیما و آنیموس، سایه، نقاب، قهرمان، پیر دانا، خود و تولدی دوباره، نشانداده می شود که مطابق کهن الگوهای یونگ، سالک قهرمان با گذر از این مراحل به یاری پیر خردمند،از گذرگاه دشوار من و خودآگاه حرکت می کند و سرانجام به تولد دوباره و فرآیند فردیت می رسد و در پرده فنا و استغراق در ناخودآگاه جمعی خویش، معارف بر دلش جاری می گردد و زندگی جدیدی را آغاز می کند.

حسن و دل، سیبک نیشابوری، عشق و عقل، سلوک عرفانی، کهن الگوی یونگ