بی بی سادات رضی بهابادی - دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران
مهری فرشباف فاخر - کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم، پردیس شهر ری، ایران
فرشته معتمد لنگرودی - کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (ص)، تهران، ایران

عذاب استیصال به مجازات هایی گفته می شود که برای نابودی اقوام سرکش به هنگامی که هیچ وسیله بیداری در آن ها موثر واقع نگردد، نازل می شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به بررسی عذاب استیصال در قرآن می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد مطابق قرآن، اقوام گذشته همچون عاد، ثمود و لوط در اثر ستم و ظلم کردن، کفران نعمت و بت پرستی، فسق، تکذیب آیات الهی و انبیاء، کم فروشی، جلوگیری از دعوت انبیاء به صراط مستقیم، مقابله با دین الهی، گمراه کردن مردم از ایمان آوردن و گرویدن به انبیاء به این عذاب مبتلا شدند. برای رهایی از این عذاب، باید تقوای الهی پیشه کرد، استغفار و توبه نمود، از بت پرستی و اعمال ناشایست دست برداشت، به اعمال صالح پرداخت، نعمات الهی را به یاد آورد و شکر نمود. هر قومی در صورتی که مبتلا به این گناهان شوند و آن گناه در میان آنان فراگیر و عمومی شود و استغفار نکنند، قطعا مبتلا به عذاب استیصال خواهند شد. وجود پیامبر(ص) و استغفار مداوم، مانع از نزول این عذاب در میان قوم پیامبر(ص) شده است. مطابق آیه 33 سوره انفال، با وجود پیامبر و استغفار، امت اسلام عذاب نمی شوند، لیکن مطابق آیه 34، آنان مستحق عذابند. لذا ظاهر این دو آیه متنافی به نظر می رسد. علامه طباطبایی در حل تعارض آیات با توجه به سیاق بر آن است که آیات 32 و 33 سوره انفال همزمان نازل نشده است. وی آیه 32 را ناظر به عذاب استیصال و آیه 33 ناظر به عذاب کشته شدن می داند. علامه طباطبایی معتقد است که عذاب استیصال زمانی فرا می رسد که امت اسلام استغفار را ترک می کند و عذاب بر آنان محقق می شود.

عذاب استیصال، عذاب، المیزان، علامه طباطبایی