غلام حسن جعفری - استادیار دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان
مینا آوجی - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان

دما و بارش به عنوان عمده ترین و اساسی ترین عناصر تاثیرگذار بر آمایش سرزمین به شدت تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله ارتفاع،عرض جغرافیایی، طول جغرافیایی و دوری و نزدیکی به دریا قرار دارند؛ هرچند در همه عرض ها و طول های جغرافیایی ایستگاه هایاقلیمی پراکنده شده اند ولی با توجه به تنوع ارتفاعی در ایران، ناهمواری ها بیشتر از عرض و طول جغرافیایی بر عناصر اقلیمی همچون دما و بارش اثر می گذارد؛ از این رو بین دما و بارش با سه متغیر مستقل ارتفاع، عرض و طول جغرافیایی به صورت ترکیبی در 15 حوضهداخلی ایران رابطه سنجی گردید و از بین روابط موجود بهترین رابطه در حوضه اعمال و تجزیه و تحلیل گردید. در این پژوهش ابتدا براساس خط تقسیم آب و توپوگرافی، 15 حوضه آبریز (ارومیه، گاوخونی، مهارلو، بختگان، میقان، قم، درانجیر، جازموریان، ابرکوه، بافق،اردستان، یزد، قطروییه، سیرجان و لوت) استخراج گردید. داده های دما و بارش هر حوضه از داده های شبکه ای پایگاه داده ای دکتر سید ابوالفضل مسعودیان طراحی شده استفاده گردید. بارش حوضه های درانجیر، قم، مهارلو، سیرجان و یزد بیشتر تحت تاثیر ارتفاع تغییر می کند؛ حوضه های ابرکوه، اردستان، قطروییه و ارومیه از طول و عرض جغرافیایی تبعیت کرده است؛ حوضه های گاوخونی، جازموریان، میقان متاثر از طول جغرافیایی است و در حوضه بافق علاوه بر ارتفاع طول و عرض جغرافیایی نیز بر تغییرات بارش اثر می گذارد. تغییرات دمایی قم و جازموریان از ارتفاع، حوضه های قطروییه و درانجیر از عرض جغرافیایی ، حوضه های ابرکوه، بافق، گاوخونی از طول جغرافیایی، حوضه های یزد، سیرجان، مهارلو، اردستان از طول و عرض جغرافیایی، حوضه لوت از ارتفاع و عرض جغرافیایی و حوضه ارومیه از هر سه فاکتور ارتفاع و طول و عرض جغرافیایی تبعیت کرده است.

دما، بارش، طول جغرافیایی، عرض جغرافیایی، ارتفاع، حوضه های داخلی ایران