عزیزالله افشارکرمانی - دانشیارگروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی
غلامرضا افشون - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی واحد تهران مرکزی

ملاصدرا اعتقاد دارد از حصارهای ظلمانی، خلاصی یافتن و به مقام رفیع رسیدن جز به نور علم و قوت عمل میسر نمی شود، ایشان غرض از علم را تنویر و تکمیل و تصویر نفس به صور حقایق و مقصود آن را کمال حقیقت و قرب الهی می داند و غرض از عمل را تصفیه باطن و تطهیر قلب و مقصود آن را حصول صور علوم حقیقیه در نفس قلمداد می کند. ملاصدرا پس از بیان دو قوه عالمه عقل نظری و عامله عقل عملی برای انسان، ارتقاء در این دو مسیر علمی و عملی و هماهنگی بین آن دو را شرط وصول به مرتبه انسان کبیر دانسته و حکمت را اسکتمال نفس به واسطه کسب علوم نظری و کسب ملکه تامه در بعد عمل برای انجام افعال خیر می داند. در تفکر ملاصدرا علم حضوری ضمانت تجرد و حضور را برای نفس در سیر تکاملی اش تضمین می کند و تشکیک وجود ضامن حرکت جوهری نفس در طی طریق مراتب سعادت اخلاقی در سایه ملازمات عقلانی اوست. از نظر ملاصدرا چون حقیقت نفس انسانی وحدت ظلی دارد و می تواند در قوس صعود و در مرتبه عقل مستفاد، تمام مراتب را به طور وحدت گونه دارا باشد، لذا در مرتبه عقل نظری احکام نفس الامری و حقیقی را ادراک می کند و همین نفس در مرتبه انشایی و تحریکی بایدها و نبایدهای اخلاقی را درمی یابد و وقتی به کمالات علمی و عملی ملبس شد جامعیت معقول و محسوس را بدست می آورد. در نهایت نفس در سیر تکاملی اش به مدد عقل نظری به دنبال شناخت حقایقی می رود که تحقق این شناخت جز از طریق عقل عملی که مهیاکننده نفس برای پذیرش حقایق عالیه عقلی است مقدور نمی باشد، یعنی وقتی نفس به مرتبه اتصال به عقل فعال برسد، علم و عمل او ملازم هم می شوند. در این مقاله با توجه به آثار ملاصدرا سعی می شود ضمن بررسی تعامل و ارتباط دوسویه عقل نظری و عقل عملی تحقق سعادت انسانی را در حیات تعقلی اش در ساحت اخلاق متعالیه تبیین نماییم.

عقل و قوای آن، سعادت، نفس و معرفت