مهناز شایسته فر - دانشیار و مدرس دانشکده هنر و عضو هییت علمی دانشگاه تربیت مدرس
ندا کاویان - دانشجوی کارشناسی ارشد هنراسلامی دانشگاه تربیت مدرس

اخوان الصفا: گروهی دانشمند و فیلسوف متعلق به قرن چهارم هجری بودند که خلقت را بر پایه نظام عددی استوار می دانستند، یعنی خلقت موجودا ت عالم ماده، از مصدر احدیت در نظام اعداد رخ می نماید. از سویی الگوهای الهام بخشی که زینت بخش معماری بناها در هنر اسلامی هستند، نشان از غلبه ریاضیات و هندسه دارند که مشخصا از اعداد برآمده اند. پژوهشحاضر بر مبنای این فرضیه صورت گرفته است که می توان نشانه های افکار و نظریات عدد ی اخوان را در میا ن نقوش هندسی کاشی کاری های مسجد حکیم یافت. این مسجد از جمله بناهایی است که در دوره اوج هنر اسلامی در ایران (عهد صفوی)، ساخته شده است. جامعه آماری در این تحقیق نقوش هندس ی کاشی کاریه ای این مسجد است و از نقوش شمسه زیر گنبد محراب اصلی و لچک های سه ایوان مسجد به عنوان نمونه های بررسی نقوش و تعداد آنها و اینکه نماد چه اعدادی هستند استفاده شده است. روش پژوهش در این تحقیق توصیفی-تحلیلی همراه با مطالعات میدانی است نهایتا با تجزیه و تحلیل نقوش، بررسی میزان فراوانی آنها و ارتباطشان با اعداد خاص در علم اعداد و نمادشناسی، این نتیجه حاصل گردید که نقوش هندسی کاشی کاری های مسجد حکیم اصفهان در تطبیق کامل با معانی نمادین اعداد مذکور در تفکرات اخوان الصفا هستند و بیشترین تعبیر آنها مربوط به یگانگی خداوند و هماهنگی مطلق آسمان و زمین است و عدد پنج که پرکاربردترین عدد در این نقوش است، در تفکر اخوان زیربنای دین اسلام می باشد. اهداف پژوهش:1 بررسی و دسته بندی نمادهای عددی به کار رفته در نقوش هندسی کاشی کاری مسجد حکیم.2 بررسی عددی اندیشه های اخوان الصفا و میزان مطابقت معنایی آنها با نقوش هندسی کاشی های مسجد حکیم.سوالات پژوهش:1 اعداد و نمادهای عددی به کار رفته در نقوش هندسی کاشی کاری مسجد حکیم کدامند نمادهای عدد ی برگرفته از اندیشه های اخوان الصفا به چه صورت در نقوش هندسی کاشی های مسجد حکیم اصفهان، نمود یافته است

نمادهای عددی، اخوان الصفا، نقوش هندسی، کاشی کاری، مسجد حکیم