بهار باقرنژادحمزه کلایی - کارشناس ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

برطبق باور انسان سنتی هر آنچه در جهان است، صورتی از نمونه ازلی خود در عالم والا است. او سعی می کند این صورت ها را به اصل و مبداشان رجوع دهد. از آنجا که همه انسان ها در یک سطح معنوی نیستند، برای تحقق این امر، انسان ها به زبانی مشترک نیاز دارند. این زبان مشترک، زبان نمادین است که به بیان حقایق باطنی در قالب صورت می پردازد. این مفاهیم نمادین همواره تبلوری کالبدی در معماری داشته اند. یکی از این مفاهیم نمادین باغهای ایرانی می باشند که همواره تمثیل و آینه ای از بهشت ملکوتی محسوب می شوند. طبیعتا در یک کل (باغ) که خود نمادین است، تمامی اجزا و عناصر درون آن نیز مفهومی نمادین خواهند داشت. آب بعنوان یکی از این عناصر در اشکال و مفاهیم گوناگون در باغ ایرانی ظاهر می شود. در سرزمین کویری ایران، آب مهمترین عامل شکل دهنده به فضای زندگی مردم و از عوامل هدایت کننده خلق فضا بوده است. در این مقاله نماد آب در فرهنگ ایران باستان معرفی و نمود کالبدی آن در باغ های ایرانی بررسی شده است. در این راه از منابع دینی و فرهنگی اسلام و سخن عارفان و شعایر قدسی استفاده شده است. نتیجه آنکه برخلاف نظر محققانی که عقیده دارند تزیینات و عناصر بکار رفته در معماری اسلامی ایرانی، پیش از ورود اسلام به ایران توسط هنر بقیه ملل وجود داشته و با دین اسلام رنگ اسلامی یافته اند، آنچه بظاهر ماخوذ از فرهنگ غیر ایرانی می نماید، ریشه در فرهنگ و سنت دیرینه ایران دارد. تمامی هنرهای ایرانی ریشه در یک حقیقت داشته اند که آن حقیقت به صورت های مختلف در هنر ایرانی و از جمله معماری ایرانی تبلور یافته است. آب نیز به عنوان یکی از این مفاهیم نمادین و بعنوان نماد حق، در باغ های ایرانی صورت های متفاوتی یافته و در هر صورت خود، جلوه ای از تجلی های بیشمار حقیقت را تصویر می کند.

آب، باغ، بهشت، سنت، نماد