جواد سرخوش - دانشیار دانشگاه الزهرا(س)
مینا اسفندیاری - دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا(س)

مسجد، همواره مهمترین پایگاه، پناهگاه و سنگر دفاع از حریم دین مقدس اسلام و تجلی گاه عشق، عبادت، خضوع و خشوع به درگاه پروردگار عالمیان بوده و قدمتی به اندازه خود اسلام دارد. اولین مسجد با ورود پیامبر اسلام(ص) به مدینه تاسیس شد و پیامبر گرامی اسلام(ص) پایه گذار اولین مسجد دنیای اسلام است. او مکانی را پایه گذاری کرد که علاوه بر عهده دار بودن نقش روحانی و معنوی، کانون فعالیت های اجتماعی مسلمانان نیز به شمار می رفت. بدین ترتیب مسجد که خود یک نهاد تمدن اسلامی بود به زودی، به عنصر مادی و عینی در کنار عنصر فرهنگی اسلام تبدیل شد و در تمدن سازی دخیل گشت و به تدریج با توسعه گسترده تمدن اسلامی جای خود را به عنوان نماد اسلام در سراسر بلاد اسلامی باز کرد به طوری که هر کجا و در هر شهر و قریه ای که مسجدی وجود داشت، آن منطقه جزیی از قلمرو فکری و فرهنگی و البته گاه سیاسی اسلام شمرده می شد. در این نوشتار سعی بر آن است تا ابتدا مراد از معنای واژه مسجد ذکر گردیده و سپس برخی احکام آن اعم از واجبات، مستحبات، مکروهات و حرام های آن و همچنین نقش های آن شامل پایگاه عبادت و یاد خدا، کارکردهای تربیتی و شکل دهی به جامعه اسلامی، پایگاه جهاد فکری و تعلیم و فراگیری معارف اسلامی، پایگاه انقلاب و حرکت بیان شود. در ادامه به اهمیت و فضیلت جایگاه مسجد پرداخته و روایاتی در این باره ذکر شده است، سپس به تبیین اغراض و فلسفه وجودی و فقهی مساجد بر مبنای روایتی از امام حسن مجتبی(ع) پرداخته و در خاتمه مطالبی در باب مسجد جامع و علت برگزاری نماز جمعه در آن ارایه گردیده است.

مسجد، احکام، جایگاه، کارکردهای تربیتی