حیران قمری - دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام
مهدی صیدی - استادیار، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام
عظیم قاسم نژاد - دانشیار، گروه علوم باغبانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
علیرضا قنبری - استادیار، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی

مرزه سهندی (Satureja sahandica Bornm.) یکی از گیاهان خانواده نعناعیان و بومی ایران است که در شمال غرب و غرب کشور پراکندگی دارد. در تحقیق حاضر تاثیر زمان های مختلف برداشت بر عملکرد و ترکیب فیتوشیمیایی اسانس مرزه سهندی در رویشگاه طبیعی پاکل از توابع شهرستان ایلام، استان ایلام و یک نمونه کشت شده در گلخانه مورد بررسی قرار گرفت. بخش های هوایی گیاهان در پایان هر ماه از فروردین تا شهریور ماه 1390 برداشت گردید. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که زمان برداشت بر صفات مورد مطالعه تاثیر معنی داری در سطح احتمال یک درصد داشت. مقایسه میانگین بازدهی اسانس نمونه های وحشی نشان داد که بیشترین (0/42 درصد) و کمترین (0/19 درصد) عملکرد به ترتیب مربوط به اردیبهشت و شهریور بود. همچنین بیشترین (61/06 درصد) و کمترین (49/53 درصد) فعالیت آنتی اکسیدانی به ترتیب مربوط به محصول شهریور و مرداد بود. از طرفی، بیشترین و کمترین محتوی فنل کل به ترتیب مربوط به شهریور (30/06 میلی گرم گالیک اسید بر میلی لیتر اسانس) و خرداد (14/41 میلی گرم گالیک اسید بر میلی لیتر اسانس) بود. تجزیه فیتوشیمیایی اسانس ها با کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) 75 ترکیب مختلف را جداسازی کرد. بورنیول در تمامی مراحل مختلف برداشت ترکیب اصلی اسانس بود. به طور کلی، نتایج این تحقیق نشان داد که اردیبهشت ماه به عنوان مناسب ترین زمان برداشت جهت دستیابی به بالاترین میزان اسانس، مرحله گلدهی کامل (شهریور) جهت دستیابی به بالاترین کیفیت اسانس از جمله درصد فعالیت آنتی اکسیدانی و محتوی فنل کل و تیر ماه جهت دستیابی به مهم-ترین جزء تشکیل دهنده اسانس (بورنیول) مرزه سهندی در رویشگاه آن در استان ایلام می باشد.

بورنیول، فعالیت آنتی اکسیدانی، گیاهان دارویی، محتوی فنل کل