فرزانه پناهی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه شهاب دانش قم

در ایران استفاده از سازه گنبد، برای پوشش دهنه های بزرگ، پیشینه ای دیرین دارد. کمبود چوبهای استوار و کشیده که در حقیقت عنصر اصلی پوشش تخت است، سبب شده است که پوشش طاق و گنبد رواج پیدا کند. گنبد در معماری ایران از جایگاه بالایی برخوردار است. معمار مسلمان ایرانی نهایت ذوق و استعداد خود را در بنای مساجد بهکار گرفته و علاوه بر لحاظ کردن مسایل ساختاری و سازهای به ابعاد زیبای شناسانه گنبد نیز پرداخته است.با توجه به الگوهای مختلف در طراحی کالبد مساجد نوین دیدگاه های مختلفی نیز در مورد حضور و یا عدم حضور گنبد در فرم کالبدی مساجد وجود دارد. در دوران معاصر، نگاه معماران نسل جدید بر روی طراحی بناهای جدید از جمله مساجد، تاثیر فراوانی داشته است، یکی از مهمترین این تاثیرات تغییرات شکلی و فضای مساجد، ازجمله گنبد است. با وجود آمدن ایدها و رویکردهای جدید برخلاف گذشته که سنتها خاصی در هر دوره بر ساخت مسجد حاکم بود، امروزه نمی توان مساجد را واجد هیچ خصوصیت شکلی مشخصی دانست. علاوه بر تحولات وسیعی که در زمینه طراحی و ساخت بنای معماری وجود دارد، این مقاله درصدد است به بازشناسی گونه های گنبد در مساجد تهران، وبه طور خاص به مساجد منطقه یک بپردازد. در پژوهش حاضر روش تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی و جمع آوری اطاعات از روش کتابخانه ای و نمونه موردی است. با بررسی نمونه ها این نتیجه حاصل شد که مساجد با کالبدی سنت گرا تاریخی از گنبد استفاده می کنند و اکثرا از فرم و روش قدیم سنتی بهره می جویند، حال آنکه معماران نوگرا سعی در ایجاد مساجد بدون گنبد و یا گنبد با فرم های جدید و مصالح جدید دارند. با برسی مساجد انتخاب شده میتوان گنبد در مساجد قدیمی را به پنج حالت یا پنج گون تقسیم کرد.

گنبد، مسجد، گونه، رویکردطراحی