فروغ السادات رحیم پور - دانشیار دانشگاه اصفهان
فرزانه شهبازی - کارشناس ارشد کلام اسلامی

مقاله حاضر در صدد است به بررسی حد و معیار غلو و تقصیر از نگاه مفید و مجلسی بپردازد. هردو متکلم موارد مشابهی را به عنوان معیار غلو مطرح کردهاند از جمله اعتقاد به الوهیت معصومین و نبوت امامان، اعتقاد به حلول و اتحاد ذات خداوند با معصومان، یا اعتقاد به اینکه با وجود معرفت امامان، انجام تکالیف شرعی لازم نیست. معیار مشترک تفویض نیز این است که معصومان علیهم السلام(به طور مستقل وهم عرض با خداوند) متصف به صفاتی چون خالقیت، رازقیت و زنده کردن و میراندن شوند. اختلاف نظر این دو در تعیین حد و معیار غلو و تقصیر در مسایلی نظیر علم امام، عصمت از گناه صغیره یا سهو، خلقت متقدم چهارده معصوم، کرامات یا فضایل خارق العاده، شان و جایگاه ایشان در هستی و امثال آن نمودار میشود است ودامنه این اختلاف باعث میگردد که غالی و مقصر در نظر هریک متفاوت باشد. توجه به این تفاوتها از آن رو حایز اهمیت است که از نظر فقهی، غالی کافر شمرده میشود و لوازم کفر بر او مترتب میگردد لذا جا دارد که اولا در تعیین حد و ملاکی که عدول از آن غلو (یا تقصیر) شمرده میشود به امور متفق علیه نزدیک و نزدیک تر شد و ثانیا در کافر خواندن غالیان، به آرایی از این دست که میگوید غلو تنها اگر به انکار (آگاهانه و عمدی) الوهیت و توحید و نبوت منجر شود، موجب کفر خواهد بود توجه نموده، در مسایل اختلافی و جدلی الطرفین و در امور فرعی و جزیی، مطابق حدود و ملاکهای شخصی یا حداقلی، افراد را به غلو و تقصیر متهم نکرد.

معیار، غلو، تقصیر، مفید، مجلسی