علی شهیدی - استادیار دانشگاه بیرجند،
غلامرضا زمانی - استادیار دانشگاه بیرجند
حیدرعلی کشکولی - استاد دانشگاه شهید چمران اهواز

با توجه به بحران آب موجود در کشور، استفاده از آبهای شیرین و تازه استحصال شده در رابطه با شرب، بهداشت و صنعت در اولویت قرار داشته لیکن در بخش کشاورزی می توان کاربرد آب های لب شور و شور را نیز به عنوان یک منبع تأمین آب در نظر گرفته وآن را در زمرۀ انتخاب راهبرد های مهم و اهداف ملی توسعه منظور نمود. حال با توجه به اینکه در مناطق خشک کشور محدودیت کمی منابع آب نیز وجود دارد لذا این تحقیق به منظور بهره‌برداری از منابع آب‌های غیر متعارف (شور و لب شور) در شرایط محدودیت کمی آب در سال زراعی 85-1384 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه بیرجند اجرا شد. طرح آزمایشی در قالب کرت‌های خرد شده بصورت فاکتوریل با سه تیمار شوری آب آبیاری (4/1،5/4و 6/9 دسی زیمنس بر متر) و چهار تیمار آب آبیاری (50 ، 75 ، 100 و 125 در صد نیاز گیاه) و دو رقم گندم، در سه تکرار انجام شد. عمق آبیاری برای سطوح مختلف شوری و دو رقم گندم تعیین گردید. عملکرد محصول نیز در شرایط مختلف (شوری‌ها و رژیم‌های متفاوت آب آبیاری) با استفاده از توابع تولید، تعیین شد و سپس سطح زیر کشت بهینه و درآمد خالص حاصله برای آب قابل دسترس (به میزان 10000 متر مکعب) محاسبه شد. نتایج نشان داد که با افزایش شوری آب آبیاری، عمق آبیاری برای هر دو رقم گندم به مقدار ناچیزی کاهش یافت که با واقعیت سازگار نیست و علت کاهش عمق آبیاری، ثابت در نظر گرفتن آب بهاء در شوری‌های مختلف آب آبیاری است در صورتیکه عملکرد محصول در شوری‌های مختلف، متفاوت خواهد بود. همچنین در شرایط محدودیت آب با افزایش شوری آب آبیاری برای هر دو رقم گندم، عمق آبیاری افزایش یافت. علت این موضوع کاهش محصول در سطوح شوری بالای آب آبیاری و در نتیجه تغییر شکل تابع تولید نسبت به عمق آب آبیاری می‌باشد. در نتیجه در سطوح بالای شوری آب آبیاری، کم آبیاری کارایی خود را از دست داده و اقتصادی نخواهد بود. به ازاء کلیه مقادیر آب قابل دسترس، همواره عمق آبیاری گندم قدس بزرگتر از گندم روشن بوده که این عامل سبب کاهش سطح بهینه کشت در گندم قدس نسبت به گندم روشن در کیفیت‌های مختلف آب گردیده است و باعث شده تا در کلیه موارد درآمد خالص گندم روشن بیشتر از گندم قدس باشد. بنابر این در صورتی که آب قابل دسترس ثابت با کیفیت نامناسب (شور) در منطقه در اختیار باشد، کاشت گندم روشن بسیار مقرون به صرفه‌تر خواهد بود.

آب‌های غیر متعارف، آب شور، بحران آب، خراسان جنوبی