سید اسدالله محسنی موحد
علی سپهری
زهرا یزدی
حسن باب الحوائجی

با توجه به محدود بودن منابع آب در بخش کشاورزی، بکارگیری هر راهکاری به منظور صرفهجویی در مصرف آب و نیز افزایش سطح زیر کشت از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از این راهکارها کم آبیاری میباشد. از آنجائیکه کم آبیاری به صورت حذف مرحلهای برای کشاورزان آسانتر قابل اجرا میباشد، لذا در این تحقیق به منظور بررسی اثر کم آبیاری روی رشد و عملکرد گندم آبی (رقم الوند) در منطقه همدان از حذف مرحلهای آبیاری استفاده شده است. بدین منظور گندم رقم الوند در کشت زمستانه در مزرعه آزمایشی دانشگاه بوعلی سینا و در قالب طرح آزمایشی بلوکهای کامل تصادفی با شش تیمار آبیاری در سه تکرار طی دو سال متوالی (1385-1383) تحت کم آبیاری قرار گرفت. اعمال کم آبیاری بصورت حذف بعضی نوبتهای آبیاری صورت گرفته و در سایر نوبتها، آبیاری بطور کامل انجام شده است. هدف عمده از این تحقیق تعیین مراحل حساس و بحرانی رشد و نقش آبیاری و همچنین تعیین آبیاریهای کم بازده و قابل حذف در یک طرح کم آبیاری بوده است. نتایج حاکی از آن است که تمام تیمارهای آبیاری سبب کاهش عملکرد دانه، عملکرد ماده خشک و وزن هزار دانه شدهاند. اثر تیمار بر عملکرد دانه در سال اول معنیدار نبود، لیکن بر عملکرد ماده خشک با سطح اطمینان 95% معنیدار شده است. در سال دوم اثر تیمار بر عملکرد دانه، عملکرد ماده خشک و وزن هزار دانه همگی با سطح اطمینان 99% معنیدار میباشد. در این تحقیق مشخص گردید که در کشت زمستانه گندم رقم الوند در همدان مراحل گرده افشانی یا گلدهی و مرحله شیری خمیری شدن و مرحله پر شدن دانه نسبت به سایر مراحل رشد از حساسیت بیشتری برخوردار است. همچنین دوره گلدهی حساسترین دوره به کمبود آب است و حذف آبیاری در این مرحله لطمه بیشتری به محصول وارد کرده و عملکرد را بیشتر کاهش خواهد داد. تیمارهای E و C کمترین کاهش محصول را داشته (بترتیب 9/8 و 5/14 درصد) و کارایی مصرف آب در آنها بیشتر از تیمار شاهد (آبیاری کامل) میباشد، لذا در صورت لزوم میتوان یک نوبت آبیاری در یکی از مراحل ساقه رفتن یا سفت شدن دانه را حذف نمود.

کم آبیاری، گندم رقم الوند، مراحل بحرانی رشد