الهام صادق پوری - مربی دانشکده فرش دانشگاه هنر اسلامی تبریز

معماری مساجد که عالیترین نمونه معماری اسلامی است بیشترین توجه را به عالم وحدانیت و روح نمازگزاران دارد، از این رو غالب تزییناتی که در آن استفاده می گردد کتیبه های قرآنی است. این آیات نگاشته شده که برای بیان مستقیم کلام وحی ظهور یافته اند دارای معنویتی الهی هستند که نشانگر حضور خداوند در هر جهت است. قدر مسلم این است که شخص در فضای مسجد تنها یک ناظر صرف نبوده بلکه با معانی و انعکاسات معنوی آیات قرآنی موجود در کتیبه ها ارتباط می یابد. کتیبه هایی که در اطراف محراب مورد استفاده واقع می شوند به لحاظ جایگاه ویژه آن بسیار مورد اهمیت هستند. این کتیبه ها می توانند منبعی مهم جهت بررسی تفکرات مذهبی نشات گرفته از کلام وحی باشند. مقاله حاضر که با هدف بررسی کتیبه های قرآنی در معماری برخی مساجد تاریخی صورت پذیرفته است، در پی خوانش آیات قرآنی نگاشته شده بر روی کتیبه ها و سپس درک مضامین معنوی این آیات بوده است. این پژوهش از نوع کیفی بوده و روش آن به صورت تفسیری_ تحلیلی است. حاصل پژوهش حاضر حاکی از این مطلب است که مضمون کتیبه های قرآنی محراب ها به آیات توحیدی، اقامه نماز، ساخت مساجد، خصوصیات مومنان و اعمال حج اشاره دارد. در کل مفاهیم این آیات اشاره به ذات یگانه حق تعالی، پرستش و برپایی نماز دارد. بنابراین می توان چنین استنباط نمود که مضمون کتیبه هایی که در اطراف محراب مورد استفاده قرار گرفته اند ارتباطی تنگاتنگ با کاربرد این مکان و فضای قدسی دارد. برپایی چنین مکانی در مسجد با هدف مشخص نمودن جهت قبله و عبادت و تعالی بخشیدن روح نمازگزاران است که مفاهیم آیات کاربردی در آن برای نیل به چنین هدفی میسر خواهد بود.

کتیبه، آیات قرآنی، محراب، مسجد