سلیمان صادقی - استادیار اقلیم شناسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، مشهد، ایران
سیدرضا حسین زاده - دانشیار ژیومورفولوژی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
رضا دوستان - استادیار اقلیم شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
زهرا آهنگرزاده - کارشناسی ارشد اقلیم شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

هدف این پژوهش، تحلیل همدیدی وقوع امواج سرمایی به عنوان یکی از مخاطرات محیطی در منطقه شمال شرق ایران است. از این رو آمار حداقل دمای روزانه شش ماه سرد سال در 13 ایستگاه سینوپتیک منطقه مورد مطالعه طی دوره آماری 89-1368 استفاده و با توجه به آستانه درنظر گرفته شده، نمره استاندارد دمای حداقل کمتر از 1/2- برای هر ایستگاه، تعداد 203 روز به عنوان روزهای با سرمای شدید در منطقه انتخاب شده است. سپس داده های روزانه فشار سطح دریا و ارتفاع ژیوپتانسیل سطح 500 هکتوپاسکال به صورت رقومی و با تفکیک مکانی 2/5 درجه از سایت مرکزملی پیش بینی محیطی آمریکا برای روزهای انتخاب شده، استخراج گردیده است. برای به دست آوردن الگوهای سینوپتیکی موثر بر سرماهای حدی، داده های ارتفاع سطح 500 هکتوپاسکال برای روزهای انتخاب شده با استفاده از تحلیل مولفه اصلی کاهش یافته و سپس با استفاده ازروش آماری خوشه بندی و روش ادغام وارد، به شش گروه تقسیم شده است. این الگوها نشان می دهد، 90 درصد از سرماهای شدید منطقه، علت سینوپتیکی یا انتقالی دارند. به طوری که ریزش هوای سرد از عرض های بالاتر منجر به وقوع سرما در منطقه شده است. در شدیدترین سرماها، ریزش هوای سرد در شرق پشته بسیار قوی بر روی کوه-های اورال باعث عمیق شدن ناوه در شرق دریاچه آرال گردیده وحرکت کند ناوه و ایستایی آن، تداوم موج سرما به مدت چندین روز در منطقه را موجب می شود. دراکثر الگوها مهم ترین پدیده سینوپتیکی و عامل اصلی وقوع سرما در منطقه، قرارگیری منطقه در پشت ناوه عمیق واقع در دریاچه آرال است که تا عرض های پایین گسترش یافته و همچنین منجر به تقویت فرابار سیبری در سطح زمین می گردد. این فرابار، هوای سرد را با امواج سرما از عرض های بالا به منطقه شمال شرق ایران منتقل می کند. در بقیه موارد، علت سرماهای شدید منطقه، سرمایش سطح زمین و تاثیر توپوگرافی محلی است.

الگوهای سینوپتیکی، موج سرما، خوشه بندی، شمال شرق ایران