پهنه بندی و بررسی اثرات مورفولوژیکی سیلاب های رودخانه زرینه رود (از ساری قمیش تا سد نوروزلو)

سیلاب ها از فراوانترین و مخرب ترین بلایای طبیعی به شمار می روند. در این ارتباط پهنه بندیدشت سیلابی و کاربرد آن در برنامه ریزی آمایش فضا، ازجمله اقدامات مهم غیرسازه ای درزمینه کاهش خسارات سیلاب محسوب می شود. این پژوهش سعی دارد به بررسی خطر وقوعسیل در دشت سیلابی رودخانه زرینه رود با استفاده از مدل هیدرودینامیکی HEC -RAS وسیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) بپردازد. همچنین، از توان رودخانه به عنوان شاخصی جهتبررسی اثرات مورفولوژیکی بالقوه سیلاب ها استفاد شده است. داده های پایه برای مدلHEC -RAS شامل داد های فضایی و داد های جریان رودخانه می باشند. مهم ترین داده هایفضایی پژوهش از طریق تهیه DEM (با قدرت تفکیک 1 متر) و TIN از روی نقشه هایتوپوگرافی مقیاس 1:2000 حاصل شد. متغیرهای جریان، از طریق تحلیل داد ه ای ایستگاه هایهیدرومتری موجود بر روی مجرای اصلی و انشعابات آن به دست آمد. به منظور پیش پردازشداد های فضایی و پس پردازش نتایج حاصل از مدل HEC -RAS از الحاقی HEC -GeoRASاستفاده گردید. جهت بررسی اثرات ژیومورفیکی سیلاب ها، مجرای رودخانه با توجه به دانه -بندی مواد بستر و الگوی رودخانه به دو باز تقسیم بندی شد. در بازه دوم (از ابتدا تا شهر محمودآباد)، به دلیل کم عرض بودن دشت سیلابی، پهنه های سیل گیر محدود می باشند. در این باز، توان رودخانه در طی سیلاب ها زیاد است؛ اما مقاومت مواد بستر و کنار ها، مانع عمد ایدر خصوص فرسایش کنار و کف کنی رودخانه محسوب می شوند. در باز دوم (از محمودآبادتا بالادست سد نوروزلو)، عرض پهنه های سیل گیر افزایش می یابد. توان رودخانه، نسبت بهبازه اول پایین تر است؛ اما به دلیل نوع رسوبات بستر مجرا (ماسه تا گراول) و فرسایش پذیری زیاد مواد کنار ها، تغییران مورفولوژیکی مجرا نیز می باشد و سیلاب ها، منجر به فرسایش های شدید، مهاجرت میاندرها، ایجاد میان برها و همچنین نهشته گذاری به صورت پشته های نقطه ای در داخل و کناره های مجرا می شوند. نتایج، همچنین نشان می دهد که سیلاب های با دوره های بازگشت مختلف، خطر چندانی برای سکونت گاه های شهری و روستایی ایجاد نمی کنند، اما می توانند خسارات زیادر به اراضی کشاورزی وارد سازند. با توجه به ژیومورفولوژی منقه و عرض پهنه های سیل گیر، سیلاب با دوره بازگشت 25 ساله، می تواند مبنای برنامه ریزی های آمایش دشت سیلابی باشد.

کلیدواژه ها:

سیلاب ، هیدرودینامک ، اثرات مورفولوژیک ، مدی HEC -RAS ، زرینه رود