نسبت نظریه توسعه پایدار با نگرش های انسان مدار و سنتی

توسعه پایدار که از سال 1992 با اجماع جهانی به عنوان راه چاره محیط زیست از نابودی انتخاب شد، خود را توسعه ایمعرفی کرد که در آن، محیط زیست امانتی از نسل آینده در دست نسل امروز است و باید نیازهای نسل امروز را بدونکاهش توانایی نسل آینده در بر آوردن نیازهایشان تامین کند. مساله ای که این پژوهش به آن می پردازد سنجش قابلیتاین نظریه با بررسی ریشه های فکری آن به عنوان یک نظریه جهانروا برای حل مساله محیط زیست است. از این رو اینمقاله وجهی منتقدانه در قبال نظریه توسعه پایدار دارد. یک سوی این نقد اشاره به این نکته است که علی رغم پدیدارشدن متفکران پست مدرن و نقد دوران مدرن که در یک معنا دوران تلاش برای تفوق یک نگاه خاص است، خواسته عمل مشترک جهانی بدون پیدا کردن ریشه های فکری مشترک امکان پذیر نیست و شباهت های ظاهری بین نحله هایفکری با محوریت انسان با مکاتب سنتی بدون غور در ریشه ها برای اتخاذ سیاست مشترک جهانی کافی نیست و سویدیگر این مقاله اشاره به پژوهش های منتقدانه ای دارد که در دامنه ای گسترده تاکنون در خصوص نظریه توسعه پایداردر دو وجه نقد تیولوژیک یا برآمده از سنت و نیز نقد برآمده از دل فرهنگ غرب به توسعه پایدار صورت گرفته است. دریک تقسیم بندی کلی نگاه انسان محور با نگاه انسان سنتی و به دیگر سخن انسان محوری و تیولوژی قابل مقایسه است.در مقام نقد تیولوژیک توسعه، برخی سخن راندن از توسعه (Development) را به معنی پذیرش مفهوم توسعه نیافتگیو در نتیجه قبول این معنی می دانند که برنامه های منطبق بر الگوهای کشورهای توسعه یافته باید به مورد اجرا گذاشتهشود. در همین راستا در نیمه دوم قرن بیستم از نظر برخی اندیشمندان فقدان معنویت در نگاه به طبیعت عامل تخریبآن دانسته و باززنده سازی نگاه دینی به طبیعت را چاره وضعیت نابسامان برآمده از زندگی مدرن دانسته شده است. اماامروزه در دل فرهنگ غربی شاهد حضور گروهی هستیم که با نگاهی دیگر به نقد توسعه پایدار و انسان محوری حاکم بران پرداخته و به دنبال گسترش مرزهای اخلاق اجتماعی هستند تا به حدی که گیاهان، جانوران، آب ها، خاک ها و سایراجزای زمین را در بر بگیرد و جایگاه انسان را از فاتح زمین به عضوی ساده در آن تغییر دهد. این مقاله با هدف تبیینفاصله نظریه توسعه پایدار با نگرش های انسان مدار و سنتی با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی ضمن بیان نگاه هریک از دو نگرش کلی، به تفسیر های متفاوت آنها از طبیعت می پردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد از زمانیکه انسان به سمت اراده گرایی روی آورد تلاش کرد تا طبیعت را با ذهن خود یکسان کند و از سنت فاصله گرفت و بهتنظیم نوع جدید رابطه خویش با طبیعت اقدام کرد. محوریت یافتن شان در اخلاق زیست محیطی دوران مدرن و جایگاهجدید طبیعت به عنوان منبع ارضای خواسته های انسان، آن را رو به زوال برد تا اینکه انسان وجود خود را در آستانه نابودی دید و در گردشی فکری از تامین خواسته به تامین نیاز از طبیعت رسید. این دگردیسی در اندیشهانسان مداری و اکتفا به تامین نیاز از طبیعت یادآور نحوه تعامل مکاتب سنتی است که طبیعت گرایی از وجوه اصلی آنهااست اما ادیان ابراهیمی و طبیعت گرا چه در گذشته و چه در حال راهی متفاوت از امانیسم غربی را در برخورد با طبیعتطی کرده اند. مهمترین دست آورد این تحقیق این است که از آنجا که نحوه تفسیر طبیعت در دو نگاه سنتی و انسان محورذاتا متفاوت است نتیجه عمل مبتنی بر نظر در دو دیدگاه یکسان نخواهد بود. در نگاه سنتی انسان با سایر موجودات عالمدر ارتباط است، نسبت به آنها مسیولیت دارد و اختیار او تا حدی است که دیگر موجودات به خطر نیفتند در حالیکه درنگاه انسان محور، انسان واجد جوهری متفاوت از سایر موجودات دانسته شده و مسیولیت او نسبت به طبیعت ناشی ازمسیولیت نسبت به انسان ها است و دامنه اختیارش تا مرز عدم تحدید منافع انسان گسترده شده است و علی رغم اینکهتوسعه پایدار در معنای مورد اشاره در بیانیه ردکلیف به مثابه نظریه ای برآمده از دل تفکر انسان محور در فاکتور اکتفا بهنیاز در تعامل با طبیعت با مکاتبی که ریشه در سنت دارند شباهت دارد در مبنا با آنها متباین است و از این روجهانروایی آن به عنوان راه حل مساله محیط زیست مورد اشکال است و لذا فرهنگ های گوناگون در پذیرش آن نبایدجانب احتیاط را از دست بدهند.

کلیدواژه ها:

توسعه پایدار ، انسان مدار ، خدا محور ، طبیعت گرا ، ارزش ذاتی ، ارزش ابزاری