محمدرضا حق جو - عضوهییت علمی دانشگاه مازندران، دانشجوی دکترای شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
فاطمه علایی - دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
سجاد فلاح زاده - دانش آموخته کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

پس از وقوع انقلاب صنعتی و برهم خوردن تعادل میان آلاینده های زیستی و پالاینده های طبیعی، آلودگی محیط زیست،به ویژه ورود بیش ازاندازه کربن و مشتقات آن به زندگی بشر، توجهات را به سوی توسعه شهری کمکربن جلب کرد. بخشعمده ی مصرف و هدررفت انرژی و تولید آلودگی از شهرها منشا گرفته، لذا اصلاح ساختار فضایی شهرها به عنوان بنیادیترین نظم فکری شهر و موثر بر تمامی عملکردها و زندگی جاری آن، اصلاح ریشه مشکل به حساب می آید. برمبناییافته های مقاله، ساختار فضایی شهری، به عنوان نتیجه پراکنش انسانها و فعالیت های اقتصادی در سطح فضا و تعامل میانآنها، در دو حوزه اصلی بر تولید کربن و مصرف انرژی تاثیر مستقیم و غیرمستقیم می گذارد: (1) وجه مکانی جمعیت (درقالب سطوح ساخته شده مسکونی و تراکم) و (2) حمل ونقل (در قالب تولید سفرهای روزانه). با درنظر گرفتن ساختارفضایی به عنوان سیستمی پویا، دو محیط درونی و بیرونی برای آن تعریف می گردد، لذا تجویز چارچوب ساختار فضاییشهری کم کربن، از طریق تدوین اصولی منطبق با هدف در این دو محیط و در قالب سه نظم فکری شامل کالبدی،کارکردی و ادراکی میسر خواهد شد. این دو عرصه کلی عبارتند از: ویژگی های ذاتی (به عنوان محیط درونی شامل اندازه،شکل و ماهیت) و ویژگی های محیطی (به عنوان محیط بیرونی شامل چیدمان، جایگاه، موقعیت و سلسله مراتب). اینچارچوب به سبب دارا بودن خاصیت انعطاف پذیری و جامع نگری در هر اقلیمی قابل کاربرد و اجراست. در این مقاله سعیشده ضمن بهره گیری از روش توصیفی و تجویزی و مطالعات کتابخانه ای و میدانی، با بررسی ساختار فضایی شهر و عناصرتشکیل دهنده آن، رابطه میان این ساختار و تولید کربن تبیین شده و سپس آنچه در این رابطه به کاهش و افزایش میزانانتشار کربن می انجامد، مورد بررسی قرار گیرد. درنهایت ضمن توجه به تجربه شهر شنزن چین، چارچوبی جهت طراحیساختار فضایی شهرها، شامل اصولی در جهت کاهش تولید کربن و مصرف انرژی ارایه می گردد.

آلودگی، محیط زیست، ساختار فضایی شهر، کربن، چارچوب تجویزی، شهر شنزن