پرژک محمدپور - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بهشهر، بهشهر
حمید صنیعی پور - عضو هیات علمی دانشگاه تهران، تهران
نرجس صادقی - دانش آموخته مهندسی معماری، بهشهر

آب به عنوان یکی از اساسی ترین عناصر طبیعی، از روزگاران کهن، تاثیر بسزایی در شکل گیری و شکوفایی فضاهای شهری و معماری داشته است. شهرسازی و معماری ایران سرشار از حضور زیبای آب، به عنوان مظهری از پاکی و زایش است. ترکیب این عنصر با معماری ایرانی- اسلامی چنان است که به سختی می توان بنا را بدون آن در نظر آورد. حمام های سنتی از مهمترین گونه های حمام های شهری و روستایی تاریخ معماری ایران به شمار می رود که عملکرد آن در گروه حضور عنصر بی بدیل آب است. گرمابه های قدیمی این دیار به واسطه جهان بینی مردمانش و توجه همزمان آنان به پاکی جسم و پالایش روان و همچنین سابقه طولانی آیین شستشو در ایران کهن و نظر به توجه دین مبین اسلام به پاکیزگی و طهارت، قداست و حرمت آب، از جایگاهی ویژه برخوردار گشت. تعدد حمام ها در دوره های مختلف اسلامی تاکیدی بر این مدعاست. معماران ایرانی، با استفاده از تمام محدودیت ها و امکانات، به ساخت و ارایه بهترین نمونه ها پرداختند. آب، حیات بخش فضاهای حمام است. وجود حمام بدون حضور عنصر لطیف آب بی معناست. استفاده از آب در گرمابه های قدیمی به صور مختلف و بهره گیری از قدرت اب برای مقاصد گوناگون نشان از دانش بالای سازندگان آن دارد. این نوشتار با هدف شناخت توجه گذشتگان به عناصر طبیعی و نحوه بهره گیری آنان از طبیعت و تاثیر حضور آب در معماری فضاهای حمام، به بررسی مراتب و شکل حضور آب در گرمابه های سنتی ایران پرداخته است. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است که جمع آوری اطلاعات آن بر مبنای مطالعات کتابخانه ای- اسنادی و میدانی صورت گرفته است. نتایج نشان می دهد، معمار ایرانی با شناخت صحیح از نیاز انسان و آگاهی از ویژگی های منحصر به فرد آب توانست با رعایت تمام جوانب شرعی، طبی، جسمی، روحی و استفاده صحیح از آب در معماری بنا، فضایی فراهم آورد تا انسان لختی بیاساید و از امکاناتش بهره مند شود.

معماری حمام، حضور آب، گرمابه، پاکی