سیدمحمدکاظم علوی - استادیار فلسفه دانشگاه حکیم سبزواری

مسیله ذومراتببودن ایمان از مسایل مهم مبحث ایمان است و در اندیشه دینی قرآ ن جایگاه خاصی دارد. این مسیله که منبعث از آیات قرآنی است در تفسیر ملاصدرا (979-1050ق/ 1571-1640م) نیز مورد توجه قرار گرفتهاست. ملاصدرا در این زمینه انقسامات مختلفی از ایمان را در مواضع مختلف بیان میکند، لیکن این تحقیق عهدهدار بررسی روششناختی و منسجم این مسیله بوده لذا به تحلیلی نظاممند که مبتنی بر نظریه ملاصدرا در باره ماهیت ایمان است میپردازد. نظریه ملاصدرا در ماهیت ایمان، نظریه ای معرفت گرایانه است و اصالت را در ایمان به علم و معرفت می دهد. برایناساس تحلیل مراتب ایمان، تحلیلی معرفتمحورانه را میطلبد.مطابق تحلیل معرفتمحورانه، نخستین مرتبه ایمان که ایمان لفظی است، فاقد عنصر اساسی معرفت بوده و اطلاق ایمان بر آن، اطلاق مجازی است و تنها مفهوم فقهی اسلام بر آن حمل میگردد. مرتبه دوم که از آن به ایمان تقلیدی تعبیر شدهاست ایمان عوام است که دارای درجهای از معرفت است که به آن اعتقاد گفته می شود و آن معرفتی تقلیدی است که مشروط و تبعی است و درصورتی که منجر به عمل گردد دارای حقیقت ایمان است. مرتبه سوم، مرتبه ایمان برهانی است که ایمان خواص است و واجد معرفت یقینی است لیکن یقین آن در حد علمالیقین ، نخستین مرتبه یقین، است. مرتبه چهارم، مرتبه ایمان کشفی است که خود دارای دو مرتبه عین الیقین و حقالیقین است. که به خواص خواص مومنان و اخصین از ایشان اختصاص دارد.

مراتب ایمان، ایمان لفظی، ایمان تقلیدی (ایمان عوام)، ایمان برهانی (ایمان خواص)، ایمان کشفی، علمالیقین، عینالیقین، حقالیقین