تبیین پدیده فراگیر زبانی صفت جانشین موصوف در چکامه های عصر جاهلی

وقتی اشعار عربی منسوب به روزگاران پیش از اسلام و به ویژه معلقات را می خوانیم، همواره با یک پدیده فراگیر زبانی برخورد می کنیم که فرایند درک مدلول و مقصود شعر را قدری دچار وقفه می کند. این شگرد زبانی، با حذف موصوف و نشستن صفت یا صفت هایی به جای آن، رخ نموده است. امروزه این پدیده، در برخی کتب مربوط به دانش معانی و بیان، (مجاز مرسل مفرد به علاقه صفت) نام گرفته یا زیر عناوینی چون: (همنشینی معنایی در طرح مجاز) بررسی شده است. به گمان نگارنده بروز چنین عادت زبانی در شعر دوران جاهلی، نه تنها امری سطحی و تصادفی نیست، بلکه رویکردی زبانی است که در محور همنشینی و در راستای بالا بردن ادبیت کلام، تحقق یافته و گزینشی است بلاغی و برآمده از عواطف و روحیات سراینده که با مقتضای حال مخاطب بیابان گرد آن روزگار، تناسبی درخور داشته است. در نوشتار پیش رو، این رویه رایج زبانی، در پیوندی معنادار و بنیادین با اقلیم، فکر و فرهنگ عرب جاهلی و شرایط حاکم بر زندگی ایشان، مورد واکاوی قرار گرفته است . به گواهی پژوهش ، فرایند حذف موصوف و انتقال معنای آن به صفت، با ایجاد نوعی ایجاز و بالا بردن قابلیت تداعی کلام ، به پویاسازی ذهن خواننده کمک می کند.

کلیدواژه ها:

صفت ، موصوف ، شعر عصر جاهلی ، زبان ، همنشینی معنایی ، اقلیم صحرا