فاطمه جعفری کمانگر - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

در این پژوهش گنوسیزم به معنای اخص آن یعنی گنوسیزم اسلامی است که عبارت است از نوعی عرفان برگرفته از اندیشههای شرقی و توحید اشراقی هند و ایرانی که ایرانیان آن رابه عنوان سلاح ایدیولوژیک خود در مقابله با خلفای بغداد به کار گرفتند.این اندیشه که شکل گیری آن در نخستین قرون آغاز اسلام بود، علاوه بر پدید آورن مذاهب بسیار، اصول اولیهی تصوف اسلامی نیز به شمار آمد و هرچند همواره مورد تفتیش خلفا و پادشاهان در رکاب آنها بود و سرهای زیادی نیز به دلیل اعتقادبه آن بر بلندای دار کشانده شد، هرگز نابود نشد و ذهن و زبان اندیشمندان عرفان اسلامی را به نوعی درگیر خود کرد. خواجهحافظ شیرازی نیز از این مقوله مستثنی نیست. پژوهش حاضر بدون این که در نظر داشته باشد عرفان حافظ را اثبات کند یا او را تحت لوای مذهبی خاص قرار دهد، بر آن است به بررسی اندیشههای گنوسیستی به طور عام در غزلیات وی بپردازد. در اینپژوهش ثابت شده است اندیشههای حافظ خارج از مبحث شیعه و سنی و اشعری و معتزلی مبتنی بر گنوسیزم اسلامی است که پایههای آن بر توحید اشراقی و آراء روشنفکرانهی اسلامی - ایرانی بنا نهاده شده است نه دین ساده و تلقینی عرب

گنوسیزم، حافظ، عرفان اسلامی، تصوف، تشیع