مریم محمدزاده - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر

طنز تقریبا همپای تکوین شعر و ادب در زبان فارسی سابقه دارد. از اخوانیات که طنزهای دوستانه بین ادیبان و شاعران محسوب میشود تا طنزهای گزنده چرند و پرند دهخدا فاصله زمانی هزار سالهای است که انواعگوناگون طنزهای فردی، سیاسی، اجتماعی، عرفانی و ... را در خود جای داده است. علاوه بر این، در عرصه ادبیات فارسی شاهد نوع دیگری از طنز هستیم که میتوان آن را طنز فلسفی نامید. بیشتر رباعیات خیام و برخیاز اشعار حافظ، رنگ فلسفی دارند و چون و چرا در کار جهان را پیش میکشند؛ با این حال، شاخص ترین ردپای این نوع طنزها در اشعار عطار به چشم میخورد. این نوشتار به وسیله فن تحلیل محتوا، نشان میدهد کهاوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی در قرن ششم، موجی از اعتراض را در اندیشه عطار پدید آورده؛ لیکن از آنجا که وی نتوانسته این اعتراضها را به صورت مستقیم بیان کند به ناچار به صورت غیر مستقیم، پارهای از مصیبت-های مردم ستمدیده را در قالب این نوع طنزها بیان و به طرز ظریف و ماهرانه به نظام هستی و خداوند و جامعهاش از زبان دیوانگان و عقلای مجانین اعتراض کرده است.

طنزهای فلسفی، عطار، قرن ششم، عقلای مجانین، اعتراض به خداوند