حبیب شهبازی شیران - استادیار گروه آموزشی باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی

استان اردبیل با گستردگی شمالی، جنوبی در شمال غرب ایران و بخش فلات آذربایجان شامل دشت های میان کوهی و قلل مرتفع می باشد، این استان به دلیل دارا بودن اکوسیستم متنوع و عوارض جغرافیایی گوناگون بستر مناسبی جهت استقرار انسانی در دوران مختلف زندگی بشر بوده است. با توجه به مدارک و شواهد باستان شناسی، منطقه ی اردبیل از نخستین هزاره های قبل از میلاد مسکون بوده است. سراسر این منطقه از تپه های باستانی یا به عبارت دیگر مناطق استقراری، که روزگاری دژ یا شهرک یا روستا بوده اند، پوشیده شده است. این منطقه از کشور به شهادت آثار باستانی موجود، این منطقه در دوران های ابتدایی و آغاز تکوین تمدن های بشری به خصوص در زمینه ی تمدن های پیش از تاریخ از قافله سالاران این مدنیت بوده و این وضعیت در دوران های آغاز تاریخی و تاریخی نیز ادامه می یابد، تا آنجا که اطلاعات و مدارک تاریخی نشان می دهد، این ناحیه در جذب تمدن ها از یک طرف و انتقال آن به طرف دیگر و همچنین اشاعه تمدن خود به نواحی مجاور نقش موثر و مهمی را ایفا نموده و در دوران ساسانیان یکی از مراکز مهم تمدنی بوده و در دوران اسلامی نیز از موقعیت خاصی برخوردار بوده است. به هر تقدیر اگرچه مدارک به دست آمده از این ناحیه بسیار نادر و کمیاب است، ولی هیچ گونه شک و تردیدی نیست که امروز آثار باستانی متنوعی مربوط به هریک از تمدن های گذشته، تمام پهنه ی این دشت را فرا گرفته و با توجه به نکات فوق به نظر می رسد، ناحیه ی اردبیل صفحه ای مکتوم از تاریخ ایران بوده و گره گشای وقایع مبهم و وسیله ی ارتباط بین وقایع معلوم، خواهد بود. در این مقاله، سعی گردیده ماهیت، کالبدی و باستان شناختی قلاع قهقهه و اندبیل، که متأسفانه امروزه تنها آثار اندکی از آن ها بر جای مانده است، بررسی گردیده و حتی الامکان زوایای تاریک و پنهان موضوع را از رهگذر بررسی روشن کنیم؛ لذا مقاله ی حاضر بر آن است که شمن مرور گفتارهای اصلی مطرح در این حوزه ی موضوعی، وقایع مبهم و وسیله ی ارتباط بین وقایع معلوم با اطلاعات جدید را صورت بندی و به بیان مختصر به تبیین، تشریح و تحلیل قالب های موضوع مبحث بپردازد.

قلعه، قهقهه، اندبیل، بنا، معماری