مصطفی بهزاد فر - عضو هیت علمی شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران
محمد سلیمانی راد - عضو هیات علمی معماری دانشگاه شاهرود

از جمله سیاستهای موثروحساس توسعه شهری را می توان برنامه های مداخله در بافتهای کهن شهرایرانی دانست که در ابعاد مختلف اجتماعی ،فرهنگی،سیاسی،اقتصادی،زیست محیطی و کالبدی قابل تجزیه و تحلیل هستند . در حالی که شالوده وبافت کهن بسیاری از شهرهای ایران از جمله سنندج با ارزشهای محیطی، تاریخی ،فرهنگی،واجتماعی کشور همخوانی دارند ،تدوین سیاستهای منسجم و جامع مداخله در این بافتها به شدت نادیده گرفته شده است .. شهر سنندج مرکز استان کردستان در طی 40 سال اخیر شاهد تحولات گوناگونی بوده که به صورت توسعه شدید کالبدی درون وبرون شهری نمود پیدا کرده است . تهیه طرحهای جامع و منطقه ای شهر سنندج نیز چون اکثر شهرها ی متوسط کشور جهت پاسخگویی به نیازهای جمعیتی رو به فزاینده خود مطرح گردید . در همین راستا دست یازی به زمینهای کشاورزی و باغی ، حریم رودخانه ها، تپه های متعدد حاشیه شهر نیز بتدریج واقعیت پیدا کرد . طرحهای جامع تهیه شده در قبل و بعد از انقلاب جهات توسعه خود را به سمت و سویی کشاند که بیشترین زمینهای کشاورزی حاشیه شهر در اطراف آن قرار گرفته بود. هدف این مقاله تحلیلی تاریخی بر توسعه کالبدی فضائی شهر سنندج در ادوار مختلف تاریخی و ارزیابی نقش و اثر برنامه های رسمی دولتی همچون طرح های تفصیلی و جامع ... بر ساختار و کالبد آن می باشد . نتایج این پژوهش مبین آن است که تا قبل از اجرای طرحهای تیپ توسعه فیزیکی در سه دهه اخیر نظمی عملکردی در شهر حکمفرما بوده و شهر قدیمی به عنوان مجموعه ای هماهنگ و منسجم به عملکرد خود ادامه می داده است . تا اینکه بااولین حرکتهای جنبش تجددگرایی (روی کارآمدن رضاخان ) که در پی تغییر شکل بود، نه تغییرمحتوایی ، شالوده فضایی آن از هم گسست و سازمان محله ای نیز دچار آسیب جدی گردید . احداث خیابان ها و تزریق عملکردهای جدید در شهر، ساختار فضای ی کالبدی شهر را در هم شکست . به دلیل سودآوری زمین و دسترسی سریع سواره در شهر، رشد بخش خدمات موجب گسترش عملکردهای شهری در حاشیه معابر گردید. عملاً ساختار گذشته شهر به فراموشی سپرده شده ، وبدین ترتیب اقتصاد آزاد و بازار اراضی شهری و نحوه عمل بساز و بفروشها، تعیین کننده نحوه رشد و توسعه شهر گردید.

ساختار ، کالبد،طرح تفصیلی،طرح جامع،توسعه فیزیکی