محسن یوسفی فشکی - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران
سارا علیزاده - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران
سما امینی - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، مدیریت توسعه پایدار، دانشگاه شهیدبهشتی

محله ها، متشکل از خانه های مجاور هم در یک فضای جغرافیائی خاص هستند که از تجمع، پیوستگی، معاشرت نزدیک، روابط محکم همسایگی و اتحاد غیررسمی میان گروهی از مردم بوجود می آیند و کوچکترین واحدهای کالبدی و اجتماعی و حتی قومی در بدنه سنتی شهرهای ایران به شمار می روند. مفهوم محله در برنامه ریزی شهری از آن روی جایگاهی ویژه می یابد که با القای هویت به آن می توان حس تعلق به مکان و نوعی حس هویت شهروندی را تقویت نمود. محله های شهری در ایران در طول تاریخ تحولات بسیاری را تجربه کرده اند. در یک قرن اخیر و با شروع حکومت پهلوی، محله های شهری به آسیب های متعدد کالبدی- عملکردی مبتلا شده اند. بطوریکه امروزه با ظهور کارکردهای جدید ناشی از مدرن شدن یا تحولات تکنولوژیک و سیاسی -اقتصادی و اجتماعی، شکل و کارکرد محله های شهری قدیم کاملاً متحول شده و محله هایی با ساختار و کارکرد کاملاً متفاوت ظهور کرده اند، که خود عناصر جدیدی را در شهرها خواستارند. از همین روی بازشناسی مفهوم محله، تحولات و نقش آن در شئون گوناگون زندگی شهری یکی از موضوعات مبرم در جغرافیای شهری، بویژه در بعد برنامه ریزی شهری است. در این راستا، اب توجه به تبعات دگرگونی محله ها، در این نوشتار سعی بر آن شده تا با بررسی تاریخی از محله ها و چیستی محله ها در ایران، تحولات آنها بخصوص در دوره 1300 تا 1357 مورد بررسی قرار گیرد. در مجموع می توان تحولات محله ها در شهرهای ایران را بدین صورت جمع بندی کرد با توجه به تغییر ویژگی های کالبدی و ساختاری در محله ها، دیگر نمی توان تعاریف گذشته را در مورد محله های جدید بکار برد. تغییر در ساختار کالبدی و اجتماعی محله های قدیمی سبب گردیده این محله ها در پاسخ گویی به نیازها و خواسته های ساکنین، دارای مشکلات متعددی شوند. از سوئی دیگر محله های جدید که در پی رشد سریع شهر و همچنین نیاز به مسکن شکل گرفته اند، امروزه نتوانسته اند مکان هایی مناسب را برای آرامش و اعتلای روح ساکنان خود در بسیاری از شهرها فراهم آورند. توسعه شهری هویت محله ها را در دگرگون ساخته به نحوی که امروزه مفهوم محله بیشتر به صورت ذهنی درآمده است.

محله، شهرنشینی، تحولات ساختاری- عملکردی محله ها، دوره 1357-1300