جواد دولتی - دانشجوی دکترای زمین شناسی مهندسی ، دانشگاه فردوسی مشهد، بخش زمین شناسی
غلامرضا لشکری پور - استاد بخش زمین شناسی ، دانشگاه فردوسی مشهد
ناصر حافظی مقدس - استاد بخش زمین شناسی ، دانشگاه فردوسی مشهد

افزایش جمعیت و توسعه محدوده شهرها پیامدهای زیست محیطی مختلفی به ویژه برای منابع آب زیرزمینی در پی دارد. در این تحقیق با استفاده از اطلاعات موجود، اثرات توسعه شهر مشهد بر خصوصیات کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی در دوره زمانی 1390-1335 بررسی شده است. برای این منظور از اطلاعات موجود در شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی، شرکت آب و فاضلاب مشهد، شهرداری مشهد و اطلاعات موجود از حفاری های ژئوتکنیکی در سالهای اخیر همراه با اطلاعات مربوط به آمار جمعیتی استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که افزایش شدید جمعیت (از 143000 به بیش از 2/7 میلیون نفر) و گسترش سریع وسعت شهر (از 16 به 320 کیلومترمربع)، در 55 سال گذشته سبب ایجاد تغییرات هیدروژئولوژیکی (کمی و کیفی) قابل توجه در آبخوان شده است. از جمله مهمترین پیامدهای این تغییرات میتوان به کاهش کیفیت و افت کلی سطح آبهای زیرزمینی، بالاآمدگی سطح آب زیرزمینی در برخی نقاط شهر، قرار گرفتن قنوات در داخل محدوده شهری و مسدود شدن مظهر این قنوات اشاره نمود. برای نمونه غلظت نیترات آب زیرزمینی در بیشتر مناطق شهر شدیداً افزایش یافته به طوریکه متوسط غلظت آن از کمتر از 2 میلی گرم در سال 1333 به بیش از 38 میلی گرم در سال 1388 رسیده است. همچنین در چند سال اخیر در بیش از 60 درصد مساحت شهر ( 190 کیلومترمربع) بالاآمدگی سطح آب رخ داده است. همچنین توسعه شهر باعث تخریب بیش از 80 رشته قنات که درگذشته برای تأمین آب شرب شهر یا آبیاری اراضی کشاورزی مورد استفاده می گرفت شده است که با توسعه شهر در محدوده شهری قرارگرفته اند. پر شدن این قنوات توسط فاضلاب شهری و همچنین پر کردن میله های آنها با خاک دست ریز باعث نشست یا ریزش میله های مدفون قنوات شده و مشکلات متعدد سازهای در سطح شهر ایجاد شده است.

اثرات زیست محیطی، آب زیرزمینی، آلودگی نیترات، بالاآمدگی سطح آب، قنوات مدفون