ابوالقاسم حقایقی مقدم - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان، مشهد، مجتمع
محدحسن خواجه عبدالهی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس
آذرخش عزیزی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان
عبدعلی ناصری - عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران

در استان خوزستان کشت نیشکر در قالب کشت و صنعت های بزرگ با انجام زهکشی زیر زمینی اراضی از حدود 40 سال پیش آغاز و در حال حاضر در قالب طرح توسعه نیشکر و صنایع جانبی ادامه یافته است. این تحقیق به منظور ارزیابی روابط حاکم بر طراحی زهکش های زیر زمینی در قطعه ای از کشت و صنعت کارون و قطعاتی ازکشت و صنعت امیرکبیر به اجرا درآمد. بدین منظور در کشت و صنعت کارون قطعه ای آزمایشی شامل خطوط زهکش به طول 329 متر و فاصله 70 متر انتخاب گردید. در طی سه نوبت آبیاری پارامترهای دبی خروجی زهکش ها و تراز سطح ایستابی و مقدار آب ورودی به مزرعه اندازه گیری گردید. درکشت و صنعت امیرکبیر، قطعات 2و5 از مزرعه ARC2 انتخاب و اجرای آزمایش ها در آنها آغاز گردید. در کشت و صنعت کارون نتایج نشان داد که ضریب زهکشی در نظر گرفته شده هنگام طراحی حداکثر 8 میلیمتر در روز بوده است و حال آنکه ضریب زهکشی در قطعه آزمایشی تا 13 میلیمتر در روز نیز افزایش یافته و 5 روز بطور می انجامد تا به کمتر از 8 میلیمتر در روز کاهش یاد. از طرف دیگر تراز سطح ایستابی تا 5 روز بعد از آبیاری در بالای تراز بحرانی یعنی 1 متر مصرفی درکشت و صنعت کارون منطبق بر نیاز آبی گیاه نیشکر باشد تا علاوه بر صرفه جویی درمصرف آب و هزینه های آبیاری، سطح ایستابی در زیر تراز بحرانی کنترل گردیده و از تولید زه آبهای اضافی جلوگیری به عمل آید. نیشکر جزو گیاهان مقاوم به حالت غرقابی است. لذا بالا آمدن تراز سطح ایستابی تا حدود 50 سانتیتری سطح خاک و سپس پایین رفتن آن تا زیر تراز بحرانی دردت 4 تا 5 روز، تاثیری در رشدو عملکرد محصول نیشکر نمی گذارد. از این نظر پیشنهاد می شود در قطعاتی از این کشت و صنعت مدیریت زهکشی کنترل شده به اجرا در آید. درشت و صنعت امیرکبیر زهکش های زیر زمینی نصب شده در قطعات آزمایشی قادر بودند ظرف مدت حداکثر 2 روز تراز سطح ایستابی را به زیر تراز بحرانی برسانند. تراز سطح آب در این قطعات بلافاصله بعد از آبیاری تا 30 سانتیمتری سطح خاک نیز می رسد و سپس بطور توسط روزانه 50 سانتیمتر افت می نماید. بنابراین چنانچه بعد از روز دوم، خروجی زهکش ها بسته شود و روز قبل از آبیاری باز گردد، انتظار می رود که بازدهی آبیاری افزایش یابد و گیاه بتواند از آب موجود در پروفیل خاک استفاده نماید. از این نظر پیشنهاد می گردد زهکشی کنترل شده در قطعاتی از این کشت و صنعت نیز مورد آزمایش قرار گیرد. همچنین هرچه از اوایل دوره اندازه گیری به طرف انتهای دوره پیش می رویم، مقدار هدایت الکتریکی (شوری) آب زیر زمینی افزایش می یابد و به حدود 5/3 دسی زیمنس بر متر بالغ می گردد. از طرفی شوری عصاره اشباع خاک به اندازه 5/3 دسی زیمنس بر متر موجب حدود 10% کاهش محصول گیاه نیشکر می گردد. بنابراین چنانچه در قطعات مورد زهکشی در این کشت و صنعت فاصله زهکش ها حتی تا 2 برابر مقدار موجود نیز افزایش یابد، می توان انتظار داشت که بخشی ازنیاز آبی گیاه با تغذیه از آب زیرزمینی تامین گردیده و حداکثر به اندازه 10 تا 15 درصد بدلیل تغذیه از آب شور و قرار گرفتن در حالت غرقابی کاهش در عملکرد محصول بوجود آید.

زهکشی زیر زمینی ، طراحی ، ارزیابی ، کشت و صنعت کارون ، کشت و صنعت امیرکبیر