جمشید یاراحمدی - عضوء هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی
کریم مهرورزمغانلو

نقش فرسایش خاک در کاهش حاصلخیزی و هدررفت خاک، تولید رسوب و پرشدن مخازن سدها، گرفتگی و انسداد مجاری آبیاری، آبراههها و رودخانه ها، گل آلودگی و کاهش کیفیت آب رودخانهها از جمله مسائل پراهمیت در اکثرکشورهای جهان است . یکی ازاقدامات اساسی برای کنترل فرسایش و پیامدهای ناشی از آن محاسبه یا برآورد مقادیرفرسایش و تولید رسوب در حوزه های آبخیز است . از آنجائیکه بسیاری از حوزههای آبخیز به ویژه آبخیزهای ثانویه در اکثر کشورهای جهان از جمله ایران فاقد ایستگاههای رسوب سنجی هستند، از اینرو، در چنین آبخیزهایی لازم است در زمینه فرسایش و رسوب اقدام به برآورد مقادیر با استفاده از مدلهای مناسب شود. اما بدلیل اینکه بیشتر مدلهای برآورد فرسایش خاک و تولید رسوب در کشورهایی ابداع و ارائه شده اند که شرایط اقلیمی و روش های مدیریت و بهرهبرداری از منابع آب و خاک در آنها با وضعیت موجود در ایران متفاوت است، از اینرو، ضرورت دارد اقدام به شناسائی و انتخاب مدلهایی شود که اصول و مبانی، شرایط ساخت، بسط و توسعه آنها دارای سازگاری بیشتری با شرایط حاکم بر آبخیزهای کشور است. بدیهی است لازمه این امر واسنجی و کالیبره نمودن مدلها و ارزیابی نتایج حاصل از آنها از طریق اقدامات پژوهشی است. پژوهش حاضر با هدف برآورد مقادیر فرسایش و رسوب در حوضههای آبخیز استان آذربایجان شرقی ارائه شده است. در این تحقیق، توزیع فضایی فرسایش، برآورد رسوب در سطح دامنه ها و جریانات رودخانه ای و مناطق ترسیب رسوب در سطح واحدهای هیدرولوژیکی استان، در فرمت رستری با بکارگیری دو مدل فرایندی در محیطGISدر قالب برنامههای ArcSWAT و GeoWEPP بررسی خواهد شد. مدلسازی تاثیر نوسانات اقلیمی بر تغییرات پوشش سطح زمین و مقادیر فرسایش و رسوب ویژه هر یک از واحدهای هیدرلوژیکی در قالب ارائه سناریویهای مدیریتی مختلف با بکارگیری مدلهای یاد شده امکانپذیر خواهد بود. بدین منظور، تغییرات کاربری زمین بطور دقیق با استفاده از روش پردازشی شیءگرا( Oriented Object (براساس داده های دورسنجی چند زمانه( -MultiTemporal (بررسی خواهد شد.با توجه به قابلیت تعریف سناریوهای مختلف مدیریتی و تغییرات کاربری در محیط نرم افزاری مدلهای فرسایشی یاد شده، انتظار میرود که بعد از انتخاب مناسبترین مدل، با ثابت در نظر گرفتن مشخصات مرفومتری و خصوصیات خاک در سطح واحدهای هیدرولوژیکی و تنها با ارائه جدیدترین وضعیت پوشش زمین که از طریق پردازش بهروز دادههای دورسنجی امکان پذیر بوده و سهولت دسترسی به دادههای اقلیمی به مدل انتخابی، روند آتی مقادیر فرسایش و رسوب را در سطح هر یک از واحدهای هیدرولوژیکی بصورت نزدیک به زمان واقعی (Time Real Near (برآورد کرد.

فرسایش، رسوب،ترسیب، مدلسازی، SWAT ،GeoWEPP