قدسیه سادات هاشمی دولابی - عضو هیئت علمی ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ورامین-پیشوا، ایران

واژه «زمان» از موارد بسیار سهل و ممتنعی است که همواره موردتوجه بشر قرار داشته است، واژه ای که همگان معنی و مفهوم آن را متوجه می شوند ولی شاید بتوان گفت کمتر کسی است که واقعیت آن را بتواند به درستی درک کند، لذا همواره محل اختلاف بوده و متفکران و فلاسفه آرای متفاوتی درباره آن بیان نموده اند. این مقاله دیدگاه ابن سینا و صدرالمتألهین به عنوان دو فیلسوف بزرگ را در رابطه با این واژه مورد کنکاش قرار داده و نقاط ضعف و قوت استدلال های هرکدام را در رابطه با دیگری موردبررسی قرار داده است.ازنظر ابن سینا زمان یا مقدار حرکت به لحاظ مسافت، امری واقعی است و از مفاهیم ماهوی و مقولات ارسطویی به شمارمی آید. وی معتقداست زمان دارای واقعیت جوهری نیست بلکه واقعیت آن عرضی است و لذا وابسته به موضوع حرکت است بنابراین می توان عامل اندازه گیری تجدد دائمی حرکت را زمان نامید. از ابداعات صدرالمتألهین قائل به دو نوع زمان بودن است، یکی اعتباری و دیگری حقیقی. زمان اعتباری از حرکت جوهری فلک اطلس انتزاع می شود؛ و زمان حقیقی مابازاء خارجی و مبدأ انتزاع داشته و بعد چهارم جسم به عبارت دیگر عین حرکت و عین اجسام متجدد است.

زمان، تقدم و تأخر، مکان، حرکت، آن