سمانه نجیب نیا - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته زراعت، دانشکد ه کشاورزی دانشگاه فردوسی مشه
هما عزیزی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته زراعت، دانشکد ه کشاورزی دانشگاه فردوسی مشه
احمد نظامی - عضوهیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد
حسن پرسا - کارشناس آموزشی و پژوهشی پژوهشکد ه علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد

به‌منظور بررسی مقاومت به یخ‌زدگی ژنوتیپ‌های نخود (Cicer arietinum L.) در شرایط کنترل‌شده، آزمایشی در سال 84-1383 در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، در قالب طرح کاملاً تصادفی به‌صورت آزمایش اسپلیت‌پلات‌فاکتوریل با دو تکرار به اجرا درآمد. در این طرح، 32 ژنوتیپ نخود شامل 29 نمونه از ژنوتیپ‌های متحمل به سرما از بانک بذر مشهد، دو نمونه از ارقام بین‌المللی متحمل به سرما (از ایکاردا) و نیز یک ژنوتیپ حساس به سرما (ILC533) به عنوان شاهد به همراه دماهای یخ‌زدگی شامل 3-، 6-، 9-، 12- و 15- درج ه سانتی‌گراد به صورت فاکتوریل در پلات‌های فرعی و تیمار خوسرمایی و عدم خوسرمایی در پلات اصلی مورد بررسی قرار گرفتند. گیاهان تا مرحله 5-3 برگی در دمای گلخانه2± 22/16 درج ه‌سانتی‌گراد (شب/روز) و فتوپریود 16 ساعت نگهداری شدند. پس از این مرحله، گلدان‌ها تحت تیمار خوسرمایی (شرایط دمایی 1±5/3 درج ه‌سانتی‌گراد تاریکی/روشنایی با فتوپریود معادل 10/5 ساعت) و یا عدم خوسرمایی (بلافاصله اعمال تیمار یخ‌زدگی) قرار گرفتند و سپس به فریزر ترموگرادیان با دماهای یخ‌زدگی ذکرشده (به مدت یک ساعت در دمای مربوطه با سرعت کاهش دما معادل 2 درجه در هر ساعت) منتقل‌شدند. پس از آن گلدان‌ها به گلخانه (مشابه شرایط قبل از خوسرمایی) منتقل شده و پس از 21 روز، درصد بقاء و بازیافت گیاهان (میزان ارتفاع و وزن‌خشک بوته) مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس نتایج، اثرات اصلی خوسرمایی، ژنوتیپ و دمای یخ‌زدگی و نیز کلی ه اثرات متقابل میان آنها بر صفات اندازه‌گیری شده شامل ارتفاع بوته (به استثنای اثر اصلی خوسرمایی بر ارتفاع)، وزن خشک بوته و درصد بقاء، معنی‌دار بود (p<0.05). خوسرمایی ارتفاع و درصد بقاء را افزایش داد. کاهش دما سبب کاهش درصد بقاء، وزن خشک و ارتفاع بوت ه ژنوتیپ‌ها گردید. بیشترین میزان ارتفاع بوته با 28/5 سانتی‌متر در مورد ژنوتیپ31 در تیمار خوسرمایی در دمای 3- درج ه سانتی‌گراد مشاهده شد. همچنین بیشترین وزن خشک بوته با 935 میلی‌گرم در مورد ژنوتیپ12 در تیمار خوسرمایی در دمای 3- درج ه سانتی‌گراد مشاهده شد .