علی اکبر محمودی - عضو هیئت علمی (مربی پژوهش) مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان.
حسین مصطفائی

حبوبات با داشتن 24-16 درصد پروتئین به گوشت فقرا معروف است و نقش وسیعی در تامین پروتئین مورد نیاز جامعه بشری به ویژه اقشار کم درآمددارد. عدس به لحاظ نیاز آبی کم، در اکثر دیمزارها به همراه نخود به جای آیش در تناوب با غلات قرار می‌گیرد. ضمناً با قابلیت تثبیت ازت اتمسفری در حاصلخیزی خاک برای کشت غلات سال بعد می‌تواند مفید واقع گردد. در این تحقیق تعداد 45 لاین عدس برگزیده ازخزانه بین‌المللی لاین‌های زودرس عدس در ایکاردا، به همراه یک رقم شاهد محلی، مجموعاً 46 لاین در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی و در دو تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی استان اردبیل و ایستگاه تحقیقات دیم شمال خراسان (شیروان) کشت گردید. موارد یادداشت برداری عمدتاً شامل تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی ، درصد پوشش، ارتفاع بوته، وزن صددانه و عملکرد دانه بود. پس از اتمام یادداشت‏برداریها، تجزیه ساده ومرکب داده‏های ‏آزمایش به وسیله رایانه انجام گرفت. نتایج نشان داد که در شیروان بین لاینها و ارقام مورد بررسی از نظر تمام صفات ثبت شده به استثناء ارتفاع بوته، تفاوت آماری قابل ملاحظه در سطح 1% وجود داشت. رقم شاهد محلی (رباط) در شیروان به ترتیب با 63 و 71 روز (از تاریخ کشت) دیرگل‌ترین و دیررس‌ترین رقم به شمار آمد اما لاین FLIP 2003-40L به ترتیب با 53 و 5/63 روز زودگل‌ترین و زودرس‌ترین لاین این آزمایش بود. در این آزمایش بیشترین میزان عملکرد دانه متعلق به رقم شاهد محلی با میانگین 62 گرم در متر مربع، و کمترین آن مربوط به لاین‌های FLIP 2002-43L و FLIP 2003-55L با میانگین 7/9 گرم در متر مربع بود. در سایت اردبیل بین لاینها و ارقام مورد آزمایش از لحاظ کلیه صفات، بجز صفت تعداد روز تا رسیدگی اختلاف آماری معنی دار در سطح 1% مشاهده شد. زودگل‌ترین و دیرگل‌ترین لاینها به ترتیب FLIP 94-1L با متوسط 5/58 روز و رقم شاهد محلی با متوسط 68 روز بود. کمترین و بیشترین ارتفاع نیز به ترتیب به لاین‌های FLIP 2003-42L با متوسط 18/3 و FLIP 2003-41L با متوسط 25 سانتیمتر تعلق داشت. نتایج تجزیه مرکب نشان داد که بین میانگین کلیه صفات بین دو منطقه مورد آزمایش، تفاوت قابل ملاحظه آماری وجود داشت. همچنین بین ژنوتیپ‌های مورد نظر نیز از لحاظ صفات مذکور، اختلاف آماری معنی‌دار بود. بالاترین میزان عملکرد مربوط به رقم محلی رباط با میانگین 91/3 گرم در متر مربع و کمترین آن مربوط به لاین FLIP 2003-55L با میانگین40/5 گرم در متر مربع بود. در تجزیه مرکب، اثر متقابل ژنوتیپ و منطقه از نظر صفت عملکرد، معنی‌دار بود. بیشترین میزان عملکرد با میانگین 147/7 گرم در متر مربع مربوط به لاین FLIP 2003-53L در منطقه اردبیل و کمترین آن با میانگین 9/75 گرم در متر مربع مربوط به لاین FLIP 2000-17L در منطقه شیروان بود.