پیونیک سیمونی - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

کلیساهای ارامنه در تهران از قرن های هجدهم و نوزدهم ساخته می شدند، اما بخش اصلی آنها مربوط به قرن بیستم میلادی است. این بناها در سه گروه کلیساهای اولیه، کلیسای مریم مقدس اثر نیکلای مارکف و کلیسای سرکیس مقدس (خلیفه گری ارامنه) به همراه کلیساهای بعد از آن، قابل بررسی اند. از بررسی معماری بناهای شاخص، به تفکیک پلان و حجم، در متن شرایط سیاسی و فرهنگی زمان و در مقایسه با کلیساهای تاریخی ارمنستان، کلیساهای معاصر ارمنستان، کلیساهای ارمنی ساخته شده در دیگر مناطق ایران و کلیساهای مدرن و معاصر در جهان نتایج جامعی در باره معماری آنها حاصل می شود. بنا بر این بررسی گروه کلیساهای اولیه به همراه تعدادی از کلیساهای شهرهای دیگر ایران، دوره گذری میان معماری کلیسای ارمنی در اصفهان و تهران هستند. کلیساهای اصفهان به نوبه خود در پلان و فضای داخلی تابع معماری سنتی ارمنی و در حجم کلی و نماها متاثر از معماری دوره صفوی ایران هستند. گروه دوم نمود کلاسیسیم به معنی نمونه برداری مستقیم از معماری سنتی کلیسای ارمنی و گروه سوم، بناهای معاصری هستند که با داشتن ریشه های عمیق در معماری سنتی، اثر مشهود معماری مدرن و معاصر در جهان را نیز بر خود دارند. این گروه سوم بیانگر همان حس ها و مفاهیم مستتر در معماری سنتی ارمنی به زبان انتزاع و نوآوری هنرمندانه است. علاوه بر این تکرار یا بازخوانی بناها یا تیپ های شاخص تاریخ معماری ارمنی به صورت مستقیم یا قرائت جدید آنها از اتصالات محکم این معماری ها با پیشینیان خود است. بنابر ویژگی های تمام گروه ها و با توجه به اینکه کلیساهای تهران در تمام دوره های ساخت، در پلان و فضای داخلی به تیپ های پلانی متعارف معماری ارمنی تعلق داشته اند و در حجم خارجی نیز، پس از دوری مقطعی از سیمای تاریخی خود، که به مناسبات اقلیمی و فرهنگی در اصفهان رخ داده بود، بازگشتی نیرومند به ریشه ها را ابتدا عینا و سپس همراه با کاربرد تکنولوژی و نوآوری دارند، این نتیجه حاصل می شود که معماری کلیساهای ارامنه در تهران دارای هویت واحدی است که باید آن را معماری کلیسای ارمنی، به معنای تعلق فرهنگی آن، در تهران و در دوران معاصر نامید.

کلیسای ارمنی، معماری ارمنی، ارامنه ایران، معماری کلیسا، معماری ایران