نگاهی به ملاحظات خورشیدی در ساخت سه شهر مدور باستانی

سابقه ی ساخت شهرهای مدور در ایران، به هزاره ی دوم قبل از میلاد برمی گردد؛ از عهد اشکانی و ساسانی هم نمونه های فراوانی از شهرهای دایره ای شکل می توان سراغ گرفت. در مطالعات مربوط به شهرسازی، همواره این پرسش مطرح بوده که هدف طراحان شهری از در نظر گرفتن طرح دایره ای شکل برای شهرها چه بوده است. در میان پاسخ هایی که به این پرسش داده شده، محققان عموماً به برآوردن حس تمامیت و کمال نظر داشته و تا کنون جنبه های نجومی و ملاحظات خورشیدی در طرح ریزی شهرهای ایرانی مورد بررسی و دقت قرار نگرفته است. نگارنده، ضمن بررسی گزارش های مختلف تاریخی درین باره و مستنداتی که دلالت بر همکاری گسترده ی منجمین با معماران در طرح ریزی شهرهای پارسی دارد، با آوردن برخی گزاره های نجومی و توجه به حرکات ظاهری سالیانه ی خورشید در آسمان و جشن های مرتبط بدین گردش که میان ایرانیان شایع بوده و روایی است، فرضیه ای را در خصوص وجود ملاحظات نجومی و خورشیدی در طرح ریزی سه شهر باستانی گور، دارابگرد و بلخ تبیین نموده؛ و با استفاده از مشاهدات عینی و اندازه گیری های میدانی در شهر گور، در تأیید آن کوشیده است. نتایج این مطالعه، ضمن معرفی دانش نجومی سازندگان شهرهای باستانی مذکور، جنبه های مهمی از طرز فکر و باورهای اساطیری و آیینی شان را که در شهرسازی و سیمای شهر رخ می نموده، نمایان می سازد.

کلیدواژه ها:

شهرهای مدور ، شهرسازی ساسانی ، سازه های خورشیدی ، معماری نجومی ، گور ، دارابگرد ، بلخ