مهسا تنورساز - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
محسن تابان - استادیار، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور، دزفول، ایران.

الگوی مسکن هر شهر متناسب با نوع فرهنگ و آدابورسوم ساکنین همان شهر که شیوه زندگی آنها را به نمایش میگذارد شکل گرفته است، و به عنوان مبانی شکلگیری معماری مسکن بومی عمل میکند. دزفول شهری با پیشینه تاریخی غنی، در اقلیم گرم و نیمهمرطوب استقرار یافته است. شهری دارای فرهنگ و آدابورسوم خاص خود که ویژگیهای اقلیمی منطقه بر روی آن بیتاثیر نبوده است. دو عامل فرهنگ و شرایط اقلیمی از جمله عواملی هستند کههویت و روح مسکن سنتی دزفول را شکل میدهند. مطالعه و تحلیل دقیق در خانههای موجود در بافت تاریخی دزفول میتواند در دستیابی به نظام موجود در عناصر کالبدی فضاها جهت رسیدن به نظام فضایی و عملکردی مسکن سنتی دزفول که هدف غایی این پژوهش است، به ما یاری رساند. این مطالعه به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از مطالعات میدانی و کتابخانهای انجام گرفته است. پس از بررسی و تحلیلهای انجام شده بر روی مسکن سنتی دزفول، در این مقاله عناصر کالبدی مسکن در سه بخش 1 فضاهای اصلی )ورودی، هشتی، حیاط مرکزی، ایوان، اتاق و سرویسهای بهداشتی و آشپزخانه( 2 فضاهای الحاقی )بام، شبستان و -شوادان( 3 نظام بازشوها )ابعاد و تناسبات، انواع قرارگیری بازشوها و مصالح( به صورت جزئی از جنبههای مختلفی از جمله فرهنگی )سلسلهمراتب دسترسی، حفظ حریمها و محرمیتها، محدودیت دید و ...(، اقلیمی )جهت استقرار فضاها، مواد و مصالح به کار رفته در عناصر کالبدی فضاها، نورگیری فضاها، استفاده از عناصر کالبدی جهت استفاده یا عدماستفادهاز تابش خورشید )سایهاندازی(، ابعاد و اندازه فضاها متناسب با عناصر سازهای و ...( و عملکردی )نوع فضا، شیوه بهرهگیری از فضا و میزان وابستگی به فضاهای دیگر( مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از تحلیل مسکن سنتی دزفول، بیانگر آن است که اقلیم، فرهنگ و عملکرد فضاهای کالبدی مهمترین عوامل تاثیرگذار بر شکلگیری نظام و اصول طراحی در الگوی فضایی مسکن سنتی دزفول است. لذا عوامل نشاتگرفته از این سه عامل شامل جهت استقرار فضاها، استفاده از مضیف، استفاده از ایوانهای عمیق یا طولی با توجه به عملکرد و جهت قرارگیری، تهویه طبیعی و ... هویت بخش مسکن بومی دزفول است.

مسکن سنتی، دزفول، فرهنگ، اقلیم، فضاهای کالبدی، عملکرد فضایی