ذوالفقار ناصری - دانشجوی دکتری فلسفه دین و محقق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
منصور نصیری - استادیار دانشگاه تهران، پردیس فارابی

در میان فیلسوفان دین درباره وجود داشتن یا نداشتن هسته مشترک در تجربه های دینی دو دیدگاه مطرح است : ذات گرایی و ساخت گرایی. ذات گرایان بر وجود یک یا چند هسته مشترک در همه تجربه های دینی بشر تأکید دارند. در مقابل، ساخت گرایان معتقدند هیچ گونه تجربه خالصی وجود ندارد و همه انواع تجربه های دینی از طریق فرایند پیچیده نظام باورها یا ساختار مفهومی شکل می گیرند. از سوی دیگر، در میان فیلسوفان اسلامی، تقریباً از زمان ابن سینا به بعد نوعی سنت «حی بن یقظان نویسی» رواج داشته است که براساس تقریر ابن طفیل از آن، اگر بنا به فرض، نوزاد انسانی از همان آغاز در جزیره ای قرار گرفته، به تنهایی و به دور از انسان های دیگر رشد کند، قادر خواهد بود به تدریج با توجه به سرشت الهی و نیز تجربه ها و مکاشفه های درونی اش، اندیشه های توحیدی را در خود بپروراند و انسانی موحد گردد. در این مقاله، ضمن تبییندو دیدگاه ذات گرایی و ساخت گرایی، نخست این ادعا مطرح شده است که داستان « حی بن یقظان» با رویکردی ذات گرایانه خلق شده است. آن گاه در ادامه با اشاره به بن مایه های ذات گرایی در این داستان، به نقادی آن از منظر ساخت گرایی در تجربه دینی پرداخته ایم.

تجربه دینی، ذات گرایی، ساخت گرایی، ابن طفیل، داستان حی بن یقظان، رابطه زبان و تفکر