بررسی نظریه ی تطور مفهوم عقل در اندیشه امامیه نخستین

محمد علی امیر معزی - شیعه پژوه معاصر - در مقاله ای با عنوان «صفار قمی و بصائرالدرجات» به بررسی بعضی از جنبه های شخصیت محمد بن حسن صفار - محدث شیعی سده سوم - و کتاب او بصائر الدرجات پرداخته است. بنا یه ادعای او، پس از مرگ صفار برخی از بزرگان شیعه برخورد تردید آمیزی با صفار داشته و مضامین کتابش را غلو آمیز دانسته اند. این دیدگاه از تغییر مفهوم عقل نزد علمای متأخر در مقایسه با علمای نخستین سرچشمه می گیرد، به گونه ای که عقل، در نظر متأخرین ابزاری برای ادراک گزاره های منطقی است؛ در نتیجه، بسیاری از احادیث که در بر گیرنده ی گزاره های فرا منطقی بودند و نزد متقدمان صحیح به حساب می آمدند، با تغییر مفهوم عقل مورد تردید واقع شدند. در این نوشتار، ضمن بیان دیدگاه نویسنده درباره ی مفهوم عقل قدسی، به بررسی ادعای آمیز معزی در برخورد تردیدآمیز با کتاب صفار پرداخته می شود. افزون بر این، به دیدگاه امیر معزی، در باب معنا و مفهوم واژه ی «علم» در روایات نقل شده در کتاب بصائرالدرجات نیز اشاره شده است.

کلیدواژه ها:

صفار ، بصائر الدرجات ، شهود قدسی ، عقل منطقی ، غلو ، علم سری و باطنی